بریده‌های کتاب امیرمحمد سالاروند

روز قبل بنو گفته بود برای به دست آوردن کتابی نایاب حاضر به ارتکاب گناه است. نه دروغ می‌گفت و نه شوخی می‌کرد. راهب البته باید کتاب‌های خود را متواضعانه دوست بدارد و نسبت به کتاب خیرخواه باشد، نه این که در پی ارضای کنجکاوی خود برآید؛ اما وسوسه‌ی دانش برای راهب مثل وسوسه‌ی فسق برای مرد عامی و آرزوی ثروت برای روحانیِ دنیامدار است.

دل و دینم ببرد و سود کنم گر بر این مایه اختصار کند بارکش انوری، که یار گر اوست زین بتر صدهزار بار کند

هیچ موحد به کُنه ادراک واحد جز واحد نتواند رسید. و هرچه ادراک او بدان منتهی گردد، غایت ادراک او بود، نه غایت واحد.

اگر گوئی کجا؟ مکان پیداکرده‌ی او. و اگر گوئی کِی؟ زمان پدیدآورده‌ی او.

جماعتی از دوستان و برادران که در صنعت عربیّت قصیرالباع و قلیل‌المتاع بودند … به هر وقت التماس ترجمهٔ عوارف المعارف از مصنّفات شیخ‌الاسلام شهاب‌الدین عمر سهروردی … می‌کردند. و این ضعیف هر چند می‌خواست که التماس ایشان مبذول دارد، این خاطر که خراید معانی این کتاب را از فراید الفاظش عاطل کردن همان مثال است که رابطهٔ حیات ارواح از اجساد بریدن و باطل کردن، روی می‌نمود و مرا از اقدام بر آن منع می‌فرمود.

سرزمین ایران سرزمینی نیست که گشاده‌دستانه منابع وافری را در اختیار انسان قرار دهد؛ اینجا پهن کردن بساط زندگی قرین با کوشش آدمی برای بالفعل کردن قوه‌ها و کشف استعدادها بوده است. در عین حال ایران سرزمینی بی‌قرار است که حیات انسان در آن دائماً با تهدیدات و موقعیت‌های تازه روبه‌روست که آدمی را به چاره‌اندیشی مدام وامی‌دارد. پس این پرسش پیش می‌آید که اگر فرهنگ ایرانی پر از نقص و کاستی است و اگر ایرانیان دروغ‌گو، قانون‌گریز، تنبل، و خودخواهند، چگونه توانسته‌اند چنین سرزمینی را نه فقط قابل زیست کنند، بلکه در آن تمدنی مثال‌زدنی پدید آورند؟ مردمانی که به حیاتی‌ترین منبع زیستی یعنی آب نیز به سادگی دسترسی نداشتند و باید به فنون پیچیده‌ای چون حفر قنات آن هم در مقیاسی وسیع روی می‌آوردند، چطور ممکن است متهم به تفرد شوند، حال آنکه پیداست که حفر بیش‌ از سی و پنج هزار رشته قنات در سراسر ایران جز با هم‌اندیشی، هم‌یاری، و سخت‌کوشی ممکن نیست.

درویش مکن ناله ز شمشیرِ احبّا کاین طایفه از کُشته ستانند غرامت در خرقه زن آتش که خمِ ابروی ساقی برمی‌شکند گوشهٔ محرابِ امامت کوته نکند بحثِ سرِ زلفِ تو حافظ پیوسته شد این سلسله تا روزِ قیامت

صبا از عشقِ من رمزی بگو با آن شه خوبان که صد جمشید و کیخسرو غلام کمترین دارد وگر گوید نمی‌خواهم چو حافظ عاشقِ مفلس بگوییدش که سلطانی گدایی همنشین دارد

امروزه برای آن‌که کسی بخواهد یک انسان غیرمعتقد به دین باشد، ناچاراً باید یک فیلسوف بشود، شاید هم یک کشیش.

از جمله قضایای کهانت مشهور در میان قریش آن بود که هند دختر عتبه (زن بعدی ابوسفیان و مادر معاویه) ابتدا شوهری داشت به نام فاکه بن مغیره که چون مردی را در خانهٔ خود دیده بود هند را به داشتن رابطه با آن مرد متهم ساخته بود. عتبه برای رفع اتهام از دختر خود با جمعی از طايفه عبد مناف و فاکه با جمعی از طایفه خود، بنی مخزوم، پیش کاهنی که در یمن بود رفتند و ابتدا او را با پنهان کردن چیزی امتحان کردند و چون جواب درستی داد اصل مسئله را مطرح ساختند. کاهن هند را از زنا بری دانست و او را بشارت داد که پسرش به سلطنت خواهد رسید. فاکه که از این معنا شاد شده بود دست هند را گرفت که با خود ببرد ولی هند امتناع کرد و از او جدا شد. هند پس از آن با ابوسفیان بن حرب ازدواج کرد.

Soon ripe, soon rotten. زود رسیده، زود هم می‌پوسد.

به آغا محمد خواجه کرمانشاهانی خطاب خانی داده شد. در فرمان نوشته بودند آغا محمد خان! من عرض کردم چون این اسم مخصوص سرسلسلهٔ سلطنت است خوب نیست داده شود. همان محمد خان باشد. شاه قبول فرمودند. اما آغا محمد خان خیلی بدش آمد. میخواست اسم آغا محمد خان را داشته باشد و شاید در دل خود هم میگفت او هم خواجه بود من هم خواجه هستم!

علی‌خان مشیرالوزاره، پسر مرحوم حسین‌خان نظام‌الدوله، که تازه از آذربایجان آمده بود و بسیار جوان قابلی و با من هم آشنا بود سه سال فرنگستان با هم بودیم دیروز مرض قلب گرفته دیشب فوت کرد. شاه بجای اینکه چنین نوکر قابلی از دستش رفته تأسف بخورد میفرمودند بی‌دین و کافر بود. خدا ما را حفظ کند که بعد از ما هم چنین خواهند فرمود.