بریده‌های کتاب یادداشت هایی از خانه مردگان

_هیچ وقت نمی توانستم تصور کنم که وحشتناک ترین و درداورترین مسئله در این جا این باشد که در تمام ده سال حضورم در زندان حتی یک دقیقه نتوانم تنها باشم! 🦋

خب، انسان موجودی پُرطاقت است! به همه‌چیز عادت می‌کند، و من گمان می‌کنم که این بهترین ویژگیِ اوست.

بعد‌ها شنیدم کسی، با استفاده از اطلاعات مشابه، اظهار میکرد که سواد مردم را به تباهی می‌کشاند. این اشتباه است، این تباهی علل دیگری دارد. هرچند نمی‌شود از تأیید این نکته گذشت که سواد گستاخی و پُرمدعایی را در میان مردم بیشتر می‌کند، اما این گستاخی به هیچ‌وجه مصداق تباهی نیست.

درواقع، زندان و مجازاتِ اعمال شاقه مجرم را اصلاح نمی‌کند؛ فقط او را مجازات می‌کند و جامعه را از جنایاتِ بعدی او مصون نگه می‌دارد.

انسان بدون کار و بدون دارایی شخصی و قانونی نمی‌تواند زندگی کند، درواقع تباه می‌شود و تبدیل می‌شود به یک حیوان وحشی، و درست به همین دلیل، در زندان، هر کس برای نیاز های طبیعی و حفظ بقای خود حرفه و کار خاصی داشت.

پول برابر است با استقلالِ تضمین شده. برای زندانی‌ای که آزادی‌اش کاملاً سلب شده، این پول قطعاً ده برابر بیش‌تر می‌ارزد. همین که صدای جرینگ‌جرینگِ این پول را در جیبش احساس کند برایش مایهٔ دلگرمی است، حتی اگر نتواند آن را خرج کند؛ با این حال، پول را همیشه و همه‌جا می‌شود خرج کرد. از این گذشته، چیدن میوه ممنوعه شیرینی‌اش دوچندان است!

اعمال شاقه در نظرم چندان شاق و پُرزحمت نبود و مدت‌ها بعد بود که دریافتم سختی و طاقت‌فرساییِ اعمال شاقه، نه در میزان و زمان آن، بلکه در اجباری و قهری بودنِ آن و در فشاری است که برای انجام دادنش وجود دارد. آدم روستایی به میلِ خود کار می‌کند، شاید حتی بیش‌تر از آن که بشود با مقایسه‌اش کرد، گاهی شب ها هم کار می‌کند، به خصوص در تابستان، اما او برای خودش کار می‌کند و هدف معقولی دارد و در مقایسه با زندانی، که کارش را اجباری و بی‌فایده و درنتیجه بسیار سخت می‌داند، این کار در نظرِ او بسیار ساده است.

هیچ کاری سخت‌تر از جلب اعتماد و علاقه یک جمع نیست.

شاید اشتباه میکنم، اما به‌نظرم آدم‌ها را میتوان از روی لبخندشان شناخت و اگر در اولین برخورد از لبخندِ یک شخص کاملاً غریبه خوش‌تان بیاید، با قاطعیت خواهید گفت که آدم خوبی است.

بعدها فهمیدم که علاوه بر محرومیت از آزادی و وجودِ کارِ اجباری و زندگی در حبس، شکنجه و عذاب دیگری هم هست که اگر سخت‌تر از این‌ها نباشد، آسان‌تر هم نیست، و آن زندگیِ جمعیِ اجباری است. البته زندگیِ جمعی همه‌جا هست، اما در زندان افرادی هستند که هیچکس نمی‌خواهد با آن‌ها باشد و من مطمئنم که هر زندانی این عذاب را احساس می‌کند، هرچند که اکثریت از علت آن آگاه نیستند.

زندانی ذاتاً همیشه به آزادی فکر می‌کند و به‌دلیل جایگاه اجتماعی‌اش گاهی آن‌قدر بی‌فکر و بی‌ملاحظه می‌شود که ناگهان هوس می‌کند ”زیرِ همه‌چیز بزند“، تمام سرمایه‌اش را خرجِ بدمستی و ساز و آواز کند تا برای دقایقی هم که شده غم خود را فراموش کند. شاید حتی عجیب به نظر برسد، اما برخی از زندانی‌ها بدون لحظه‌ای استراحت ماه‌ها کار می‌کردند فقط برای این‌که همه یک روز همهٔ اندوختهٔ خود را تا آخرین کوپک خرج کنند، و بعد، تا یک خوش‌گذرانیِ دیگر، دوباره ماه‌ها عرق می‌ریختند.

باید گفت هر جا که زندانی‌ها حضور داشته باشند وحشت از آن‌ها هم وجود دارد و نمی‌دانم که این ترس به راستی از کجا ناشی می‌شود. البته بخشی از این ترس شاید به ظاهرِ خلاف‌کارِ زندانی‌ها برگردد، اما غیر از این، هر جنبنده‌ای که به زندان نزدیک می‌شود احساس می‌کند که این افراد برخلاف میل‌شان در اینجا جمع شده‌اند و فارغ از آنچه کرده‌اند، با انسان زنده نمی‌شود مثل مردگان برخورد کرد، چون هنوز هم احساسات و اشتیاق به زندگی و شهوت و نیاز در وجودِ این افراد باقی است و آن‌ها از داشتن این احساسات خُرسندند.

هنگامی که یک فردِ عادی به زندان می‌افتد، به جامعه‌ای شبیه به جامعهٔ خود و حتی جامعه‌ای به مراتب پیشرفته‌تر وارد می‌شود؛ درست است که خانواده و دیار و همه‌چیزش را از دست داده است، بااین‌حال، محیط همان محیط است. اما هنگامی که یک فرد تحصیل‌کرده به حکمِ قانون مشمول مجازاتی برابر با یک فرد عادی می‌شود، به مراتب چیزهای بیش‌تری را از دست می‌دهد و ناچار است نیازها و عادت‌هایش را در وجودش سرکوب کند و با محیطی که در شأنش نیست کنار بیاید و به زندگی و نفس کشیدن در هوای آن عادت کند... او مانند ماهی‌ای است که از آب بیرونش کشیده و روی شن‌ها رهایش کرده باشند... و اغلب در برابرِ مجازات‌هایی یکسان، ده‌ها بار بیش‌تر از سایرین عذاب می‌کشد. حتی اگر بنا را بر این بگذاریم که این محرومیت صرفاً شامل عادات مادی و جسمانیِ شخص می‌شود، باز هم محرومیتی بسیار دردناک است و این واقعیت را نمیتوان انکار کرد...

در دلِ هر مصیبت بزرگی حقیقتاً شعف و شادی نهفته است.

به‌راستی که شناخت آدم‌ها، حتی پس از سال‌ها آشنایی، بسیار مشکل است!

زندانی ذاتاً طمع عجیبی به پول دارد، طوری‌که برای داشتنش به‌رعشه می‌افتد و از شوقِ آن از هوش می‌رود، پس وقتی این پول را حیف و میل می‌کند، مثلا وقتی مست می‌کند، آن را به‌پای چیز بهتری می‌ریزد، چه‌چیزی برای زندانی از پول بهتر و بالاتر است؟ آزادی یا دست‌کم خیال و تصور آزادی، و زندانیان بزرگ‌ترین خیال‌پردازان جهان‌اند.

بدون آزمودن برخی چیزها نمی شود و نباید درباره شان قضاوت کرد؛ برای نمونه فقط به یک مورد اشاره می کنم و آن این که عذاب روحی از هر دردِ جسمانی سنگین تر است.