بریده‌های کتاب نظام خانوادگی اسلام

نبایستى براى دخترانِ جوان همان طرزِ فکر و نوعِ زندگى و همان هدف و ایده آلى را که براى پسرانِ جوان در نظر مى‌گیریم، معمول داریم. متخصصین تعلیم و تربیت باید اختلافاتِ عضوى و روانىِ جنسِ مرد و زن و وظایفِ طبیعى ایشان را در نظر داشته باشند و توجه به این نکتۀ اساسى در بناى آیندۀ تمدن ما حایز کمال اهمیت است.

قانون مدنى غیر از قانون مذهبى است، [براى این است که ]قانون مذهبى یک إنَّ اللهَ کانَ عَلِیاً کبیراً بالاسرش ایستاده اما در قانون مدنى نیست. یعنى اگر بنا بود که ما نه روى پایه مذهب بلکه روى پایه قانون مدنى قانون وضع کنیم و اختیارات بدهیم هرگز این اختیارات را نمى دادیم، چرا؟ مى گفتیم مردم سوء استفاده مى کنند. ما همین قدر بگوییم موعظه کن، هجر در مضجع کن بعد هم ضرب غیر مُبرِّح، مردى مى آید دو سه کلمه همسرش را موعظه مى کند و مى گوید موعظه کردم، بعد نیم ساعتى از او کناره گیرى مى کند و مى گوید هجر در مضجع کردم و بعد هم او را مى زند و بعد مى گوید من دستور را عمل کردم. ولى وقتى که این اجازه را کسى مى دهد که یک «إنَّ اللهَ کانَ عَلِیآ کبیرا»یى دارد [با احتیاط عمل مى کند. ]یعنى فقط قانون مذهبى است که مى تواند این دستورها را براى مردم وضع کند و مردم هم روى این حدود عمل کنند.

...این دانشمندان مى گویند خیر، حیا نتیجه تکامل بشریت است و زن به وسیله همین حیا توانسته است همیشه (به تعبیر بازارى) جنس خودش را گران بفروشد و به آن ارزش بدهد. اگر زن این حالت طبیعى حیا و عفت و خوددارى را نمى داشت و همیشه خودش را رایگان در اختیار مردها قرار مى داد و عَرضه را زیاد مى کرد ارزشش پایین مى آمد. به همین وسیله که ارزش خودش را بالا مى برد طالبهاى زیاد پیدا مى کند و مردهاى زیادى به سراغ یک زن مى آیند.

(الکسیس کارل) می‌گوید: وجود جنین در زهدان مادر به علت آنکه بافتهایشان با یکدیگر متفاوت است عمیقاً در وجود زن مؤثر است و در حین آبستنى حالت فیزیولوژیک و روانى او را تغییر مى دهد. به نظر مى آید که جنس ماده لااقل نزد پستانداران مگر بعد از یک یا چند آبستنى به کمال رشد خود نمى رسد. زنهایى که بچه ندارند خیلى عصبانى ترند و تعادل روحى و جسمى ایشان زودتر از دیگران بهم مى خورد. زنها عمومآ به اهمیتى که اعمال تولید مثل براى آنها دارد واقف نیستند در حالى که این عمل براى رشد غایى ایشان ضرورى است.

ازدواج واقعاً پیمان دو روح است نه همکارى به صورت شرکت. دروغ است که ازدواج شرکت است و همین دروغ منشأ هزار حرف شده است. مى گویند ازدواج شرکت است؛ دو نفر مى خواهند از وجود یکدیگر بهره مند شوند. این دو نفر را براى یکدیگر مثل دو شىء حساب کرده اند؛ مثل این شرکتهاى عادى که دو نفر شرکتى تأسیس مى کنند، مى خواهند همکارى کنند براى سود بیشتر. در ازدواج، مافوق سود در کار است، یگانگى در کار است. اصلا ازدواج حقیقى همین است و پایه اش هم در طبیعت براى همین ریخته شده است، نه اینکه به زور باید این را به بشر تحمیل کرد.

(الکسیس کارل) می‌گوید: وجود جنین در زهدان مادر به علت آنکه بافتهایشان با یکدیگر متفاوت است عمیقاً در وجود زن مؤثر است و در حین آبستنى حالت فیزیولوژیک و روانى او را تغییر مى دهد. به نظر مى آید که جنس ماده لااقل نزد پستانداران مگر بعد از یک یا چند آبستنى به کمال رشد خود نمى رسد. زنهایى که بچه ندارند خیلى عصبانى ترند و تعادل روحى و جسمى ایشان زودتر از دیگران بهم مى خورد. زنها عمومآ به اهمیتى که اعمال تولید مثل براى آنها دارد واقف نیستند در حالى که این عمل براى رشد غایى ایشان ضرورى است.

عده اى گفته اند دروغ است که انسان بالطبع اجتماعى است؛ انسان به حسب غریزه، اجتماعى آفریده نشده است بلکه بالاجبار اجتماعى است؛ یعنى احتیاجاتْ او را مجبور مى کند که تن به زندگى اجتماعى بدهد و الّا انسان بالطبع انفرادى آفریده شده است و غریزه اش ایجاب مى کند که فقط منافع شخص خودش را تأمین کند. ولى وقتى که مى بیند اگر بخواهد منافع شخص خودش را تأمین کند به تنهایى قادر نیست، على رغم این حس منفعت خواهى و منفعت طلبىِ خودش تن به زندگى اجتماعى مى دهد.

یکى از پایه هاى استحکام خانوادگى این است که حتى الامکان کوشش شود مشاجرات خانوادگى به خارج محیط خانواده کشیده نشود، حتى به پدر و مادرها. این را تجربه‌ها خوب نشان داده: هر زن و شوهرى که با همدیگر اختلاف پیدا کردند، کم یا زیاد، اگر پدر و مادرهاى خودشان را خبردار کرده‌اند شکاف را عمیق مى کنند و دیگر قابل اصلاح نیست. اگر اختلاف کم هم باشد وقتى به آن جاها برسد اصلاحش مشکل است ولى اگر خیلى هم شدید باشد، مادام که به خارج محیط خانوادگى نرسیده است قضیه حل مى شود.

یک وقت هست رفتن این زن به آنجا واقعاً اخلاق این زن را فاسد می‌کند ولو خانه پدر و نزد مادرش برود. یک مادر بدجنسی دارد که هر وقت او را یک ساعت می‌بیند تا یک ماه دعواست. تجربه می‌شود؛ واقعا یک وقت رفتن یک زن به جایی اساس این اجتماع خانوادگی را متزلزل می‌کند؛ حفظ کانون خانوادگی مقدم است از ملاقات پدر و مادرش.

در باب ازدواج اتفاقاً این حالت (عشق) نباید باشد. آنچه که در ازدواج لازم و ضرورى است و حالت عادى است یک محبت بسیار صمیمى است که این دو از وجود یکدیگر لذت مى برند و نسبت به یکدیگر فداکارى مى کنند، براى یکدیگر خرج مى کنند، و الّا اگر انسان به آن حالت دربیاید همه چیز را [از دست مى دهد.] آن همان حالتى است که مى گویند اگر واقع شد عقل فداى او مى شود، دین فداى او مى شود، مسلک فداى او مى شود. اگر انسان به آن حالت رسید، در مقابل او نمى تواند براى هیچ چیزى حیثیت قائل شود. ما از این کسانى که راجع به ازدواج بحث مى کنند مى پرسیم آیا شما عقیده دارید که یک زن و مرد نسبت به یکدیگر باید حتماً به این حالت دربیایند که بعد حتى مسلکش هم در مقابل آن ارزش نداشته باشد؟ یعنى یک نفر کمونیست باید به زن خودش آنقدر علاقه مند باشد که مسلکش را زیر پا بگذارد؟ یعنى آنقدر دیوانه او باشد؟ این طور نیست....دلیل عمده کسانى که از جنبه اخلاقى با عشق مخالفت کرده اند همین است، یعنى اگر عشق را امر غیر اخلاقى دانسته اند فقط از این جهت بوده است که عشق ضد عقل است. تعبیرى است در کلمات راسل که «عشق تمایل به آنارشى دارد» و همین طور است. یک امرى است ضد عقل و لهذا مى گویند با اینکه فوایدى ـ اگر پیدا شود ـ دارد، قابل توصیه نیست.

تاریخ نشان مى دهد تمام نهضت‌هایى که در دنیا [در ارتباط با زن] بپا شده است اگر به نفع زن بوده است ـ چه به حق و چه به باطل ـ از خود مردها شروع شده است. در تمام این ادوارى که مى گویند زن به حقوقى رسیده است [مردها نقش اصلى را داشته اند.] در ادوار قدیم، یکى در رم مى گویند این جور بوده یکى در اسلام. شما بروید ببینید در حقوق رم آن امتیازاتى که براى زن قرار دادند چه کسانى این کار را کردند؟ آیا زنها صفى تشکیل دادند و به زور از مردها گرفتند؟ یا مقنّنینى آمدند که فکرشان فکر دیگرى بود. خود اسلام را احدى انکار ندارد و همه مى نویسند و جاى شک و شبهه نیست که اسلام لااقل در عصر خودش حلقه‌اى است از حلقاتى که حقوق زن را احیا کرده است. عامل این احیا، زنها بودند یا مردها؟ مسلّم خود مردها بودند.

اگر مى گویید اسلام چرا اجازه داده است، مردم از اجازه اسلام سوء استفاده مى کنند، [پاسخ این است که ]اسلام به کسى اجازه مى دهد که ایمان داشته باشد؛ و چگونه اجازه مى دهد؟ مى گوید سه راه را این طور طى مى کنى: موعظه (موعظه واقعى)، اگر موعظه نتیجه نبخشید آن دومى، اگر دومى نتیجه نبخشید این سومى. چه ایرادى اینجا هست؟

گاهى عدالت اقتضا مى‌کند مساوات را، آنجایى که لیاقتها مساوى باشد. گاهى عدالت اقتضا مى‌کند عدمِ مساوات را، آنجایى که لیاقت براى یک کار، نامساوى باشد. پس این یک اصل کلى است در باب مساوات. ما نباید این حرف را دربسته قبول کنیم بگوییم افراد بشر همه مساوى هستند و در همه جهت باید مساوى باشند. مردها با هم مساوى نیستند، زنها هم خودشان با همدیگر مساوى نیستند. چه کسى مى‌گوید افراد بشر مساوى هستند؟! افراد بشر مساوى هستند در یک جهاتى؛ همه انسان‌اند؛ انسانها حقوق مشترکى دارند، این حقوق مشترک را همه باید به طور مساوى داشته باشند. اما در عین حال افراد بشر یک جهات اختلافى هم دارند. جهات اختلافشان را نمى‌شود نادیده گرفت.