بریده‌های کتاب تکرار یک تنهایی: جستارهایی از حیات سیدمرتضی آوینی

خوشبختانه زندگی مرا به راهی کشانده است که ناچار شدم رودربایستی را نخست با خودم و سپس با دیگران کنار بگذارم و عمیقاً بپذیرم که تظاهر به دانایی هرگز جایگزین دانایی نمی‌شود و حتی از این بالاتر، دانایی نیز با تحصیل فلسفه حاصل نمی‌آید. باید در جستجوی حقیقت بود و این متاعی است که هر کس به راستی طالبش باشد آن را خواهد یافت و در نزد خویش نیز خواهد یافت.

معتقدم اگر انقلاب ایران چند معجزه داشته باشد، «آوینی» یک معجزهٔ تمام‌عیار آن است.

بنده با یقین کامل می‌گویم که «تخصص حقیقی» در سایهٔ «تعهد اسلامی» به دست می‌آید و لاغیر.

سعی کردم که خودم را از میان بردارم تا هرچه هست خدا باشد و خدا را شکر بر این تصمیم وفادار مانده‌ام. البته آنچه که انسان می‌نویسد همیشه تراوشات درونی خود است. همهٔ هنرها اینچنین‌اند. کسی هم که فیلم می‌سازد اثرش تراوشات درونی خود اوست. اما اگر انسان خود را در خدا فانی کند آنگه این خداست که در آثار ما جلوه‌گر می‌شود. حقیر اینچنین ادعایی ندارم اما سعیم بر این بوده است.

آوینی از تمام «من»هایی که گذرگاه دنیا را ماندنی نشان می‌دهد، خالی بود و پر بود از همهٔ نشانه‌هایی که هجرت انسان را به نمایش می‌گذارد.

او (امام خمینی) دست خداست بر زمین؛ آن همه به صفات خداوندی آراسته است که هنگامی که دست محبتش را بر سر شیفتگان بالا می‌آورد، سایه‌اش زمین و آسمان را می‌پوشاند، و آن زمانی که از حکمت و عرفان سخن می‌گوید، می‌بینی که او خود نفس حقیقت است. من بوی خوشش را از نزدیک شنیده‌ام و صورتش را دیده‌ام که قهر موسی را دارد و لطف عیسی را و آرامش سنگین محمد (صل‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) را.

در عرصهٔ فیلم هم همین است، هنرمند باید به چیزی وصل باشد تا آنچه را پیرامون ما می‌گذرد، ترجمه کند. معتقد بود هرچه نگاهت زلال‌تر باشد، به حقیقت نزدیک‌تر باشی، در انعکاس و بازتاب آن حقیقت موفق‌تر هستی. به همین جهت می‌گفت نمی‌توانید بین شخصیت حقیقی یک آدم و زندگی‌اش و اثرش تفکیک قائل شوید.

اگر می‌خواهید با میز مونتاژ آشنا شوید، یک صبح تا ظهر یادتان می‌دهم. ولی اینکه حرف نشد، کم‌کم بحث‌هایی مطرح شد که نسبتتان را باید در این عالم پیدا کنید و جایگاهتان را پیدا کنید تا بتوانید جایگاه سینما و هنر را پیدا کنید و بعد از آن بتوانید آن را نقد کنید... .

قرار مرتضی اصلاً این نبود که خودش شخصاً فیلم بسازد. می‌گفت من یک فکری دارم و دوست دارم این فکر بسط و گسترش پیدا کند، نه اینکه خودم یک برنامه‌ساز بشوم، می‌خواهم خودم را تکثیر کنم.

برایت گل می‌آوردم برایت گل می‌آوردم و با تو در اتاقی که به رنگ چشم‌‌هایت بود می‌ماندم ولی دیدم که دستم لحظه‌ها را دور می‌ریزد تو شاید گریه می‌کردی که من تنهایی بیهوده‌ای بودم تو مثل نبض خوشبختی من آرام خواهی ماند و هرگز مرگ یک دیوانه کوچک که دور از باغ در زندان گل‌های زیبای تو می‌میرد تو را گریان نخواهد کرد میخک‌هایی که دور از باغ در زندان گلدان‌های زیبای تو می‌میرند، می‌دانند من تکرار یک تنهایی‌ام در چشم‌هایی که تمام چشم‌ها را دوست می‌دارد او آدمی بود که همه این راه‌ها را رفته بود چنین تجربیاتی داشت و همین از او آدم روشنی ساخته بود جسور بود

هیچ جوری نمی‌خواست خودش در ماجرا دخالتی داشته باشد. هیچ جور نمی‌خواست حتی ذره‌ای، ولو با موسیقی، یا نوع مونتاژ، دخالت کند و چیزی وارد کار کند. مثلاً در برنامه‌ای، یک برادر شهیدی داشت صحبت می‌کرد، یاد جریانی شهادت برادرش که افتاد گریه کرد و نتوانست حرفش را ادامه دهد. من هنگام مونتاژ گریه را حذف کردم و جایش موسیقی گذاشتم. آوینی شدیداً مخالفت کرد و گفت: چه کسی به تو حق داده حس را تشدید کنی؟ این دخالت توست. من همین را نمی‌فهمیدم. اتفاقا من فکر می‌کردم حالا وقتش است که دو دقیقه مانور بدهم. مرتضی می‌گفت: تو باید دقیقاً یک آینهٔ پاک و زلال باشی که هیچ چیزی از تو به فضا اضافه نشود‌.

معتقدم اگر انقلاب ایران چند معجزه داشته باشد،《اوینی》یک معجزه تمام عیار آن است.

معتقد بود هرچه نگاهت زلال تر باشد،به حقیقت نزدیک تر باشی،در انعکاس و بازتاب آن حقیقت موفق تر هستی.

دانایی نیز با تحصیل فلسفه حاصل نمی آید.باید در جستجوی حقیقت بود و این متاعی است که هرکس به راستی طالبش باشد آن را خواهد یافت و در نزد خویش نیز خواهد یافت.