بریده‌های کتاب هنر معاصر پس از جنگ سرد

بسیاری از هنرمندان ایرانی به دنبال کشف یا خلق یک تفرد در زمینه‌های تاریخی، هنری، و فرهنگی کشورند تا آثاری آمیخته با دست‌مایه‌های محلی - هویتی را به پیشگاه دیگریِ اعظم ببرند تا به تفاوتی جذاب، تحسین‌برانگیز، و سودآور تبدیل شوند. بسیاری از آثار هنری همچنان به حکم یک دیگریِ اعظم عمل می‌کنند: «می‌خواهند اشکال مینیاتوری ببینند، نقاشی‌خط برایشان جذابیت دارد، بهتر است آثار اشاره‌ای به مشکلات فرهنگی و سیاسی ایران داشته باشند، و...» این محلی‌گرایی در کار هنرمندان ایرانی نه تنها به دستور ابردیگرِ فرهنگی انجام می‌شود، بلکه ابزار و شیوه‌ی بیانی این دسته از آثار نیز باید از الگوهای هنری مدرن تبعیت کند. به بیان دیگر، برای این که هنرمند در بردن امری محلی به عرصه‌ی جهانی موفق باشد باید از همان زبان جهانی استفاده کند و به قواعد هنر مدرن تن در دهد.

دیگر هنر برای هنر نیست، هر چند هیچ‌گاه نبوده. روایت‌های کانتی و گرینبرگی پیرامون زیبایی‌شناسی و هنر به حاشیه رفته‌اند؛ آگاهانه یا ناآگاهانه، آشکار یا پنهان، آثار هنری درگیر در امر سیاسی‌اند.

دونالد ساسون، در تحلیلی که اخیراً از معنای سلطه‌ی فرهنگی ارائه داده، الگوهای صادرات و وارداتِ رمان‌ها، اپراها، و فیلم‌ها در قرون نوزدهم و بیستم را بررسی کرده است. کشورهایی که از لحاظ فرهنگی مسلط‌اند تولیدات داخلی فراوانی دارند، که تقاضای بازارهای داخلی‌شان را برآورده می‌کند، و وارداتِ کم و صادراتِ موفقیت‌آمیزِ بسیاری دارند. در قرن نوزدهم، فرانسه و انگلستان قدرت‌های ادبی مسلط بودند. امروزه امریکا مسلط‌ترین فرهنگ را در میان کشورها دارد، چون تولیدات فرهنگی‌اش را به سرتاسر جهان صادر می‌کند، در حالی که وارداتِ بسیار کمی دارد. همان‌گونه که ساسون خاطرنشان می‌کند، این امر به آن معنا نیست که همه فرهنگِ آمریکایی مصرف می‌کنند، بل به این معنا است که بیشترِ فرهنگی که ورای مرزهای کشورهای جهان جریان دارد فرهنگی امریکایی است.

غرب همچنان بر حفظ نگاه ابژکتیو و تصورات کلاسیک خود در مورد شرقی‌ها اصرار می‌ورزد، و امروزه شرقی‌ها هم که با عینک شرق‌شناسیِ غربی به فرهنگ و تاریخ خود می‌نگرند همان انگاره‌ها و کلیشه‌های رمانتیک را به نمایش می‌گذارند. اکنون به واسطه‌ی احیای گرایش‌های نوستالژیک و رمانتیک غربی هنرمندانی مورد توجه‌اند که همان برساخته‌های کلیشه‌ای را به بیانی مدرن و قابل قبول به تصویر بکشند. این آثار، در خوانشی خوش‌بینانه، باید شرق را به عنوان مظهر غرابت‌ها، شگفتی‌ها، و معنویت و عرفان معرفی کرده و نیز نشان دهند که شرقی‌ها به طبیعت نزدیک‌ترند تا نوعی نوستالژی غربی از جنس روسویی برای طبیعت را هم ارضا کنند. این انگاره‌های رمانتیک و نگاه ابژکتیو غربی ابعاد دیگری هم دارد: شرقی بدوی و وحشی است و همچون کودک (که این هم یکی از چهره‌های مورد توجه رمانتیک‌های قرن نوزدهمی بود) این فرهنگ (تمدن) است که آن‌ها را به انسان تبدیل می‌کند.

ادن گیبسون به خوبی شرح داده که نمایشگاه‌های اکسپرسیونیسم انتزاعی مستقیماً توسط سازمان سیا برنامه‌ریزی و برپا می‌شدند: دولت آمریکا، در راستای سیاست‌های فرهنگی و تبلیغات ضدکمونیستی پس از جنگ و برای تظاهر به هنردوستی و آزادی آمریکایی، این هنر غیرسیاسی، و از این رو شدیداً سیاسی، را کاملاً حمایت مالی می‌کرد.