بریده‌های کتاب اندیشه در بحران: آیزایا برلین، میلتون فریدمن و جان راولز در نگاهی کوتاه

در میان ایدئولوگ های نئولیبرالیست، کم توجهی به عدالت حتی بیشتر از لیبرال های کلاسیک است و به نوعی بی اعتنایی و بعضاً انکار می انجامد. ایدئولوگ اصلی و به اعتباری پدر ایدئولوژی نئولیبرالیسم، آگوست فردریش فون هایک، کار بی اعتنایی به عدالت را به مرز انکار رسانده است و در آرای نئولیبرالیست هایی چون:آیزایا برلین و میلتون فریدمن نیز نشانی از توجه کردن و اهمیت دادن به عدالت(حتی تلقی اومانیستی عدالت) دیده نمی شود.

جان فاستر به یاد می آورد که در تابستان ۱۹۳۴ همراه آیزایا در مسافرتی از صحرای سینا عبور می کردند. هنگامی که قطار آن ها به مرز فلسطین رسید، مأمورى یهودی و اُنیفورم پوش از آن ها بلیت خواست. فاستر می گوید برلین با دیدن این صحنه به گریه ی شوق افتاد. برلین به فاستر گفته بود از اینکه برای اولین بار «در سراسر عالم مأموری یهودی را صاحب قدرت می دید» اشک شوق می ریزد.

در تفسیر پلورالیستی برلین، بشر موجودی چندپاره و سرگردان است و مشخص نیست در این همهمه و جنگل سرگردانی و ابهام کدام ارزش را باید برگزیند و کدام را باید رها کند. در این رویکرد و بر این اساس معلوم نیست چرا و چگونه است که برلين تلقى خاص خود از آزادی را اصالت داده است و به قیمت تأکید بر آن، دیگر ارزش ها را نادیده گرفته یا حداقل به حاشیه رانده است؛ در حالی که برلین از فقدان معیار و عدم امکان قضاوت میان ارزش های متعارض و غیر قابل جمع سخن می گوید، پس خود چگونه و با چه معیاری دست به گزینش زده و آزادی لیبرالی را مرکزیت بخشیده است؟

اساس اندیشه ی راولز لیبرالیستی است. تفسیر راولز از انسان یک تفسیر فرداِنگارانه ی لیبرالی است. مطابق این تلقی لیبرالی، راولز بشر را موجود عاقل سوداِنگار و یک اتمِ نفسانی قائم به خود می انگارد.

تفکر مدرن در مقایسه با تفکر های یونانی_رومی و غرب مسیحی توجه کمتری به عدالت داشته است

در سراسر دهه های جنگ سرد و در سال های اوج گیری جنبش های ضد استعماری ملل محروم در کشورهای پیرامونی آیزایا برلین، همسو با نظام استکبار سرمایه داری مدرن، ضدانقلابی ترین مواضع را علیه مستضعفان و محرومان و به نفع سردمداران نظام جهانی سلطۀ اومانیستی اتخاذ کرد. در تمام این سال ها، آیزایا برلین در مقام یک تئوریسین و ایدئولوگ و روشن فکر مدافع ظلم و استثمار لیبرال_سرمایه داری جهانی، علیه عدالت خواهی و انقلابی گری و استکبارستیزی نوشت و قلم زد و قدم برداشت.

مؤلفه های بنیادین و رئوس اصلی اندیشه ی آیزایا برلین در مقام یک روشن فکر و تئوریسین و ایدئولوگ نئولیبرالیست را می توان اینگونه عنوان کرد: -تجربه انگاری انگلیسی و آموزه های فلسفهٔ آکسفورد -پلورالیسم ارزشی و اخلاقی -فردانگاری لیبرالی -نسبی انگاری و شکاکیت معرفت شناختی -مفاهیم آزادی منفی و آزادی مثبت(تفسیر برلین از مفهوم آزادی لیبرالی) -انکار معناداری و غایت مندی و قانون مندی تاریخ -ستیز با هر نوع آرمان گرایی متعهدانه ی انقلابی

عجیب آنکه فریدمن با وجود اینکه طعم تلخ فقر و بی عدالتی ناشی از استثمار نظام ظالمانه سرمایه داری لیبرال را با پوست و گوشت خود حس کرده بود پس از به پایان بردن تحصیلاتش در اقتصاد، در خدمت نظام استکباری ظالمانه ی ایالات متحده ی آمریکا قرار گرفت و به تئوریسین خدمت گزار و مدافع استکبار نئولیبرالی بدل شد.

وجه اصلی و ناگفته ی تئوری فریدمن این است که با فقیرتر کردن اقشار محروم و تحتانی جوامع و له شدن آنان زیر بار فشار فقر و محرومیت و با تشدید عمق و ابعاد بی عدالتی اکثریت ستم دیده و محروم جوامع سرمایه داری، به مدعای او حجم پول در گردش کاهش می یابد و بدین سان بنا بر دعوی (بی پایه ی) فریدمن تورم کاهش می یابد و رونق جای رکود را می گیرد. (!)

برلین به اندیشه ی عدالت اجتماعی نحوی بی اعتنایی جدی داشت. برلین در زندگی شخصی و خانوادگی خود همیشه از تمول سرمایه دارانه ی خانوادگی و درآمد ناشی از کارگزاری برای لایه ی فوقانی قدرت سیاسی برخوردار بود. اگرچه او در زندگی خود هیچگاه با فقر و کمبود و مشکل مالی روبه رو نبود، از لحاظ اندیشه و شخصیت نیز به گونه ای بود که هیچگاه احساس همدردی یا حتی توجه چندانی به اکثریت محرومان و فرودستان مالی و نیازمندان و گرسنگان نداشت. این لاقیدی غیر انسانی برلین به فقر و گرسنگی انبوهی از انسان های هم وطن و همشهری او بعضاً مورد تعجب و اعتراض دوستان وی نیز واقع می شد. زندگی نامه نویس برلین عنوان می کند که یک بار دوست دوران جوانی آیزایا، شیلا گرانت داف، برلین را بابت برج عاج نشینی و بی تفاوتی نسبت به تماشای خیل گرسنگان سرزنش کرد و «آیزایا با لحنی گزنده هشدارش داد که دارد به احساساتی گری تولستوی وار تن می دهد.» مفهوم عدالت اجتماعی در اندیشه ی برلین (مثل دیگر ایدئولوگ های نئولیبرالیسم) مورد بی توجهی و بی اعتنایی قرار دارد. حقیقت این است که برای برلین تأکید و دفاع از فردانگاری سوداگرانه ی لیبرال_سرمایه دارانه و مفهوم لیبرالی آزادی آن قدر مرکزیت دارد که تقابل این آزادی خواهیِ سودانگارانه ی سرمایه دارانه ی توأم با ظلم و بهره کشی با عدالت از نظر او نه تنها بد نیست، بلکه در چارچوب پلورالیسم ارزشی مدنظرش به منزله ی نشانه ای از کثرت و تفاوت و تقابل ارزشها کاملاً مقبول و پذیرفتنی است.

آیزایا برلین یهودی بود و پیوندهای نزدیکی با محافل و شخصیت های صهیونیست داشت. او به واسطه ی همکاری با آژانس یهود و شخصیت هایی چون بن گوریون و وایزمن و از طریق برقراری ارتباط با لابی ها و گروه های فشار صهیونیستی و دولتمردان آمریکایی و انگلیسی در زمینه سازی برای تأسیس رژیم صهیونیستی نقش آفرینی کرد. برلین از دوستان سرمایه دار یهودی صهیونیست،بارون روچیلد، بود. برلین آته ئیست بود، اما در عین حال به آنچه هویت یهودی خود می دانست عمیقاً و به نحوی متعصبانه پایبند بود. از سال های آغاز جنگ جهانی دوم، همکاری با اداره ی اطلاعات رژیم انگلستان را آغاز کرد. در مقام جاسوس اداره ی اطلاعات با بسیاری از دولتمردان متنفذ آمریکایی و انگلیسی ارتباط برقرار کرد.

آیزایا برلین نویسنده، تئوریسین و ایدئولوگ نئولیبرالیست انگلیسی است. در درون ایدئولوژی نئولیبرالیسم، تمایلات و رویکردهای متفاوت تئوریکی ای حضور دارند که در عین وحدت در تعلق به مبادی و غایات و شاکله ایدئولوژیکی واحد، با یکدیگر اختلافاتی نیز دارند. آیزایا برلین نمایندهٔ یکی از تمایلات تئوریک درون ایدئولوژی نئولیبرالیسم است.

با حدوث جنگ جهانی دوم، آیزایا برلین به استخدام اداره ی اطلاعات دولت بریتانیا درآمد. او از طرف دولت انگلستان به ایالات متحدهٔ امریکا اعزام شد. برلین وظایفی چندگانه داشت: اول اینکه باید گزارش هایی در خصوص وضع افکار عمومی مردم و نیز نحوه ی نگرش دولتمردان و حلقه های متنفذ قدرت در آمریکا نسبت به انگلستان و مشارکت در جنگ تهیه می کرد. وظیفهٔ دیگر وی تشویق دولتمردان امریکایی به شرکت در جنگ بود. سومین وظیفه اش پیشبرد پروژه ی تأسيس رژیم صهیونیستی در خاک فلسطین و نزدیک کردن آرای طیف یهودی_صهیونیست های آمریکایی با وزارت خارجه ی انگلستان و نیز تلاش برای جلب نظر مساعد گروهی از دولتمردان و شخصیت های متنفذ سیاسیِ آمریکا به منظور مشارکت فعال تر در پیشبرد پروژه ی تأسيس رژیم صهیونیستی بود.

نئولیبرالیسم یک نظام جهانی متشکل از قدرت اقلیت، غارت کشور ها و نابودی محیط زیست است.

میلتون فریدمن، در مقام یک اقتصاددان نئولیبرالیست، به رغم همه ی شعارهایی که در خصوص آزادی و حقوق انسانی سر می دهد، مشاور همفکر و همدست مستبدان خشنی چون ژنرال پینوشه(حاکم نظامی شیلی که از طریق کودتای آمریکایی ها به قدرت رسید و به عنوان یک دیکتاتور نظامی دست نشانده ی آمریکا و در جهت تأمین منافع تراست های سرمایه داری آمریکایی و اروپایی با خشونت و سرکوب خونین بر شیلی حکومت می کرد. پینوشه نزد مردم شیلی و همۀ جهانیان شخصیتی به شدت منفور است) بود. او برای پیشبرد سیاست های ویرانگر نئولیبرالیستی اش، که موجب خانه خرابی میلیون ها نفر در سراسر جهان شده است، معتقد به اجرای دکترین شوک بود. او و هم فکرانش معتقدند که با اجرای دکترینِ شوک جامعه آن چنان اسیر حالت انفعالی می شود که امکان هر نوع مقاومت در برابر فشارهای اقتصادی ویرانگر سیاست های نئولیبرالی را از دست می دهد و همه ی ساختارهای آن دچار فروپاشی می شود و آن گاه آماده است که تسلیم تغییرات و دگرگونی های مورد نظر اقتصاددانان نئولیبرالیست شود.

آیزایا برلینِ یازده ساله هنگام ترک روسیه خود را روس نمی دانست. او بیش از هر چیز بر یهودی بودنش تأكيد می ورزید. سال ها بعد، او در وصف حال و هوا و شاخص هویتی خود و خانواده اش چنین گفت: ما یهودی بودیم، روس نبودیم. لتونیایی نبودیم. چیز دیگری بودیم.