گم شدن در هزارتوی ابدی ابهام

انقلاب برای هر سرزمینی بویی دارد، چهره‌ای، ردپایی در غبار، زخمی که چون داغ بر دل تاریخ آن حک می‌شود. فضای انقلاب چنان مالیخولیایی‌ست که هر انسانی از آن رد شود روحش را جایی میان قاب‌های آن آویزان می‌کند و جسمش را یا به خاک می‌اندازد یا با خود به دوران بعد از انقلاب می‌کشاند. «انقلاب یک خانوادۀ بزرگ است». اگر رهبری مثل پانچو ویلا داشته باشد و در مکزیک اتفاق بیفتد، هر سر پرشوری می‌خواهد عضوی از  آن باشد. «مکزیک مملکت بدی نیست. فقط مملکت متفاوتی است.» «در مکزیک نه چیزی برای مهار زدن بود و نه چیزی برای نجات دادن» بهترین جا برای این که نویسنده‌ای با قلمی تلخ که سران جراید را به ستوه آورده است، زندگی‌اش را به ورق آخر برساند. همان گرینگوی پیری که از شمال به میان انقلاب و آشوب آمده تا مرگ را پناه خود سازد و زندگی را تف کند. گرینگویی که هیجان‌های فکری‌اش، روان پریشانی برای پسرهایش گذاشته چنان که آنها را در الف ابتدای جوانی به کام مرگ کشانده است. او به جنوب آمده، با دن‌کیشوتی در چمدان و تنهایی تلخ و ساکتی در قلب. او یک بار انقلاب را در زندگی‌اش زیست و گم شد و یک بار هم در خیال فوئنتس در کنار گرینگایی زیبا و ژنرالی شجاع، در ملک میراندا. چه چیزی می‌تواند پیرمردی مأیوس و تلخکام که مرگ را چنین خواستنی می‌طلبد، به زندگی برگرداند؟ هیچ. حتی عشق گرینگایی زیبا که خیال فوئنتس می‌سازدش، آن که به خاطر گرینگو ژنرال را در آغوش می‌پذیرد و تفاوت حرارت تند مشرقی را درک می‌کند. حتی این عشق خیال‌انگیز هم نمی‌تواند او را از خواستن و عطش مردن در میان انقلاب منصرف کند. برای گرینگوی شجاع، مرگ آغوشی گرمتر دارد و او چنان می‌طلبدش که دو بار ازش کام می‌گیرد. او که در تاریخ در هزارتوی ابدی ابهام گم شده است، در میان کلمات فوئنتس راهش را به امریکا بازمی‌یابد و با گرینگای زیبا به سرزمین‌های شمال برمی‌گردد. او جای پدری را که در جنگ کوبا گم شده، می‌گیرد. جای تمام پدرهای گم‌شده در تمام جنگ‌ها و تمام انقلاب‌ها. پدری سلحشور که مستقیم به صف دشمن می‌تازد و تار و مار می‌کند اما حتی در میان میدان تنهاست. چرا که «تنهایی غیبت زمان است».
        

          از گلایه‌ها از برخی دوستان کتاب‌خوان گرفته تا بررسی کتاب گرینگوی پیر، ترجمه و باز نشر ایران را در وید‌ئوی زیر می‌توانید تماشا کنید:
https://www.youtube.com/watch?v=ywXL8lF5m0s
گرینگوی پیر، روایتی است تخیلی از یک داستان واقعی.
کارلوس فوئنتس، نویسنده‌ی مشهور و پر آوازه‌ی مکزیکی، ماجرای سفر آقای «امبروز بیرس»، نویسنده و روزنامه‌نگار ۷۱ ساله‌ی امریکایی به مکزیک را که پس از مدتی از صفحه‌ی روزگار پاک می‌شود را به شکل تخیلی روایت می‌کند چون هیچ اطلاعی از سرنوشت واقعی او وجود نداشت.
گرینگو کیست؟
نه فوئنتس و نه قهرمان داستان او، هیچ علاقه‌ای برای معرفی نام حقیقی خود ندارند. مکزیکی‌ها به هر شخص امریکایی که در مکزیب پناهنده شده باشد یا مشغول به کار باشد، گرینگو گویند و به سبب کهولت سن و پیری قهرمان داستان، به او لقب «گرینگوی پیر» داده‌اند.
شخصیت‌های کتاب
داستان علاوه بر گرینگوی پیر، سه شخصیت اصلی و مهم دیگر نیز دارد:
-یک ژنرال خودخوانده‌ی مکزیکی به نام «توماس آرویو» که به دنبال ارتباط با «ویلا» است که در مکزیکوسیتی با ارتش فدرال در جنگ بود.
-زن جوانی به نام «هریت وینسلو» که تازه از ایالات متحده امریکا به مکزیک آمده بود تا به عنوان پرستار بچه و معلم زبان برای فرزندان ثروتمندان مکزیکی مشغول به کار شود اما با رسیدنش می‌فهمد که ثروتمندان پیش از رسیدنش فرار کرده‌اند.
-و همچنین «لالونا» یا همان‌طور که استادکوثری در داستان خطابش کرده‌اند، زن ماه سیما.
شخصیت‌ها به تدریج با یکدیگر آشنا می‌شوند.
از آشناییه اولیه گرینگو با آرویو و کشمکش‌های آن‌ها در داستان تا ورود هریت به جمع آنان و تشکیل یک مثلث آتشین از جذابیت‌های داستان آقای فوئنتس است.
تمام شخصیت­‌ها بار گذشته‌­ای تلخ خود را حمل می­‌کنند.
گذشته­‌ای که برشانه‌­هایشان سنگینی می­‌کند و آزارشان می‌دهد. هر کدام از آن‌ها به شکلی در حال فرار از گذشته خویش هستند. گذشته‌­ای که نه می‌­توانند رها و فراموشش کنند و نه می­‌توانند تغییرش دهند. آن‌ها هر کدام به شکلی زخم خورده‌ی گذشته­‌ی خویش‌­ هستند. در این میان گرینگوی پیر فقط مرگ را چاره­ خود می‌دید.
تکرار، تکرار و باز هم تکرار...
فوئنتس ده‌ها بار در کتابش تکرار کرد که، گرینگوی پیر به مکزیک آمده بود تا بمیرد! گاهی برایم خواندن این جمله خسته کننده می‌شد اما می‌توان این جمله را یک شور حماسی برای ادامه‌ی داستان دانست. گرینگویی که به مکزیک آمده بود تا بمیرد اما وقتی پایش به مکزیک رسید، گویی دگر باره جوان شده بود و شور زندگی یافته بود! او با یک کوله پشتی که درون آن یک جلد از کتاب دون کیشوت قرار داشت، سوار اسبی که خریده بود وارد مکزیک شد تا بمیرد و ... .
هویت، تنهایی، نژاد و انقلاب
فوئنتس با بهره گیری از المان‌های فوق به داستانش شکل داد. داستان کتاب یک روایت غیر خطی است اما به سبک سیال ذهن نگارش نشده است. خوانش داستان ساده نیست و خواننده باید صبوری کند، گویی از خوابی برخواسته و مشغول به یاد آوردن خواب خود هست، همان‌طور که خود فوئنتس می‌نویسد:
اکنون تنها می‌نشیند و به یاد می‌آرد.
در میان دیالوگ‌های داستان روایت‌های فلسفی هم دیده می‌شود اما فلسفه‌اش دل خواننده را نمی‌زند.
داستان، زاده‌ی فرهنگ مکزیک و طبیعتا ادبیات امریکاست و بنابراین رابطه‌ی جنسی بخشی از آن است اما فوئنتس زیاده روی نمی‌کند و خواندنش دلچسب می‌نماید.
گلایه از برخی دوستان
ترجمه‌ی استاد کوثری خوب و قابل قبول بود و فاقد ایراد ساختاری ولی چند مورد بسیار مهم وجود دارد که در ویدئویی که در یوتوب آپلود کردم به آن مفصل پرداخته‌ام و پیشنهاد می‌کنم ویدئو را تماشا کنید چون گلایه‌ای هم نسبت به برخی دوستان داشتم و امیدوارم موارد این چنینی از ذهن و فکر علاقه‌مندان کتاب خارج شود.
        

          امروز به بهانه زادروز امبروز بیرس "Ambrose Bierce" آمدم و این یادداشت را سر و سامانی دادم. حالا بخوانید: 

روایت احساسات ضدآمریکایی در هر کجای جهان رنگ‌وبوی خودش را دارد. بسته به این که آمریکایی‌ها در یک کشور چه نوع تجاوز و سوءاستفاده‌ای انجام داده‌باشند، تصویری در آینۀ ادبیات آن کشور منعکس می‌شود که رنگ و بویی خاص دارد.

یکی از کشورهایی که از دست‌اندازی آمریکا در امان نمانده، همسایۀ جنوبی این کشور، یعنی مکزیک است.

«کارلوس فوئنتس» نویسندۀ مطرح مکزیکی در رمان خواندنی «گرینگوی پیر» راوی بخشی از دست‌اندازی این همسایۀ مزاحم به خاک مکزیک است.

فوئنتس شخصیت نویسنده و روزنامه‌نگار آمریکایی «امبروز بی‌یرس» را بهانه‌ای قرار می‌دهد تا با قرار دادن یک آمریکایی در دل انقلاب مکزیک برخی از تفاوت‌های عمیق فرهنگی و اقتصادی بین این دو همسایه را حلاجی کند و از این رهگذر تیغ انتقاد را به روی انسان آمریکایی که جز با غارت و تصرف، راهی برای شناخت پدیده‌ها نمی‌داند، کشیده‌است.

امبروز بی‌یرس نویسنده و روزنامه‌نویس آمریکایی بود که بابت لحن تند نوشته‌ها و انتقادهای آتشینش به فرهنگ و نظام حاکم بر آمریکا شناخته‌شده‌بود. وی در میانۀ آشوب انقلاب مکزیک به تنهایی از مرز آمریکا وارد مکزیک شد و پس از آن دیگر خبری از سرنوشت وی در دست نیست. اما فوئنتس با جعل ماجراهای بی‌یرس در مکزیک داستانش را به پیش برده‌است.

به روایت فوئنتس بی‌یرس پس از ورود به مکزیک به نیروهای «ژنرال آرویو» - که دومین شخصیت مهم رمان است -  می‌پیوندد و اگرچه از طرف شورشیان یک «گرینگو»، یعنی غریبه، حساب می‌شود، اما از طرف ژنرال آرویو مورد پذیرش قرار می‌گیرد. نام امبروز بی‌یرس تنها یک بار در طول رمان برده می‌شود و نویسنده همه جا او را «پیرمرد» می‌نامد.

سومین شخصیت مهم رمان دختری آمریکایی به نام »هریت وینسلو» است که به مکزیک آمده تا در شهر چیهو اهوا به دختران تنها خانوادۀ متمول شهر زبان انگلیسی بیاموزد.

 
لشکرکشی آمریکا به بندر وراکروز

فوئنتس داستانش را در بستر تحولات انقلاب مکزیک پی‌ریزی کرده‌است و ما همه‌جا با نیروهای ژنرال آرویو که یکی از فرماندهان تحت امر «پانچو ویلا»، از رهبران انقلاب مکزیک است، همراه هستیم. در چندین فراز از رمان به واقعه تاریخی اشغال بندر وراکروز به دست سربازان آمریکایی اشاره می‌شود و این مسئله به عنوان یک تجاوزگری معرفی می‌شود. از جمله در فصل 20 که تماماً به شخصیت پانچو ویلا ارتباط دارد می‌خوانیم:

«راستی، ژنرال ویلا دربارۀ اشغال وراکروز به دست آمریکایی‌ها چه نظری دارید؟»

«مهمان ناخوانده و آدم مُرده دوروزه گندشان بلند می‌شود.»

«ژنرال، ممکن است دقیق‌تر صحبت کنید؟»

«تفنگدارهای دریایی بعد از بمباران شهر و کشتن دانشجوهای دانشکده افسری توی وراکروز پیاده شدند... آمریکایی‌ها توی طرفداران انقلاب شکاف انداختند و به اوئرتا، این مردکۀ دائم الخمر، امکان دادند مالیات لعنتی‌اش را تحمیل کند. بچه‌هایی که فکر می‌کردند به وراکروز می‌فرستندشان تا با گرینگوها جنگ کنند، به کواهوئیلا فرستاده شدند تا با من بجنگند. من نمی‌دانم شما از این وضع خوشتان می‌آید یا نه، اما انگار آمریکایی‌ها جایی که برای منافع خودشان زرنگی نشان نمی‌دهند، پاک خنگ می‌شوند.»

 
آمریکایی‌هایی که از خود می‌گریزند

یکی دیگر از جنبه‌های ضدآمریکایی رمان «گرینگوی پیر» شخصیت‌های آمریکایی آن است که برای فرار از جامعه و فرهنگی آلوده، به مکزیک گریخته‌اند. پیرمرد یکی از این آمریکایی‌هاست که نمود گریز وجدان بیدار از فضای آلودۀ فرهنگی و رسانه‌ای آمریکاست. او از دروغگویی و فساد دولتمردان و ارباب رسانه فرار کرده و برای دوشیزه وینسلو تعریف می‌کند که چطور یکی از سرمایه‌داران بزرگ آمریکا می‌خواسته با رشوه دادن صدای او را خفه کند. پیرمرد از هر چیزی که رنگ آمریکایی دارد متنفر است:

«همه‌تان را با ریشخند خودم میکــُــشم. همه‌تان را زیر خنده‌های زهرآگینم دفن می‌کنم. به ریشتان می‌خندم، همان‌طور که به ریش ایالات متحد می‌خندم. به آن ارتش و پرچم مسخره‌اش.»

اما هریت وینسلو نیز در حال گریختن از خود است و کمی که جلوتر می‌رویم متوجه می‌شویم او نیز از «خانوادۀ آمریکایی» می‌گریزد. پدر او که چندان مرد وفاداری نبوده‌است، در لشکرکشی نیروهای آمریکایی به کوبا شرکت کرده؛ ولی در کوبا ماندگار شده و با فرار از مسئولیت‌های خانوادگی‌اش در کوبا به زنی دیگر دل باخته‌است. هریت شدیداً از پدرش متنفر است و تنها راه برای فرار از خانوادۀ از هم پاشیده و نفرت‌انگیزش را آمدن به مکزیک به بهانۀ تدریس زبان انگلیسی دیده‌است. او آگهی خانواده پولدار میراندا را در روزنامه دیده و به مکزیک آمده، غافل از آن که موج انقلاب پیش از رسیدن او خانوادۀ میراندا را از شهر چیهواهوا فراری داده‌است. اگرچه در ابتدا می‌بینیم که او به آمریکایی بودنش افتخار می‌کند و قانون اساسی آمریکا را محافظ جان خودش می‌شمرد، اما به تدریج در می‌یابیم او تعلق خاطری به این کشور ندارد.

هریت که توان درک فرهنگ مردم مکزیک را ندارد، آنها را بدوی می‌شمارد و سعی می‌کند به زنان مکزیکی متمدنانه زیستن را یاد بدهد؛ اما در تلاش خودش ناکام می‌ماند و با اشارات ژنرال آرویو به این حقیقت پی می‌برد که آنچه این مردم نیاز دارند، فرهنگ آمریکایی نیست بلکه عدالت است.

«گرینگوی پیر» یکی از بهترین رمان‌های ضد آمریکایی است که تنهایی مردم رنج کشیدۀ مکزیک را با تنهایی نهادینه شده در ذات بشر به خوبی پیوند‌ زده‌است. فوئنتس مکزیک را کشوری تصویر کرده که مردمش از فقر و گرسنگی رنج می‌برند و آمریکا که همسایۀ آن است به جای کمک به مردم از نظام ستمگر ژنرال اوئرتا دفاع می‌کند.

از امبروز بیرس همچنین میتوانید بخوانید این کتاب جالب توجه را :
فرهنگ شیطان