لیلی و مجنون نام مجموعه شعری از نظامی گنجوی شاعر پرآوازه ایرانی است. این مجموعه سومین مثنوی از مجموعه مثنوی هایی است که به خمسه نظامی معروفند. بیشتر محققان اعتقاد دارند که بن مایه های پراکنده این داستان برگرفته از اشعار و افسانه های فولکلور در زبان عربی است که نظامی ایرانی سازی کرده است. کراچکوفسکی برای شخصیت مجنون، هویت واقعی قائل است و او را یکی از اهالی عربستان در اواخر سده اول هجری می داند؛ ولی طه حسین تردید جدی به واقعی بودن شخصیت مجنون وارد می کند. یان ریپکا افسانه لیلی و مجنون را به تمدن بابل باستان منسوب می داند.اگرچه نام لیلی و مجنون پیش از نظامی گنجوی نیز در اشعار و ادبیات فارسی به چشم می خورد، ولی نظامی برای نخستین بار، آن را به شکل منظومه ای واحد به زبان فارسی در 4700 بیت به درخواست پادشاه شروان به نظم کشید. نظامی خود از بابت این سفارش ناراضی و بی میل بوده است و کار را در چهار ماه به پایان برده است.وزن این مثنوی جدید بوده و پس از نظامی شعرای زیادی در این وزن داستان های عاشقانه سروده اند. همچنین ده ها شاعر در ایران، هند و ترکستان منظومه هایی را به استقبال از لیلی و مجنون نظیره پردازی کرده و شعرای دیگری نیز به داستان نظامی شاخ و برگ بیشتری افزوده یا آن را تغییر داده اند.منظومه لیلی و مجنون در مقایسه با منظومه خسرو و شیرین از همین شاعر، به درک تفاوت های فرهنگی اعراب و ایرانیان کمک می کند. شخصیت های داستان در روایت نظامی قراردادی بوده و تحول زیادی از حوادث داستان نمی پذیرند. منظومه لیلی و مجنون به زبان های مهم غربی ترجمه و منتشر شده است.این کتاب نثر روان این منظومه عاشقانه است و خواندن این داستان را برای مخاطب ناآشنا به ادبیات کلاسیک سهل و آسان کرد ه است.