یادداشت احسان

                هدف نهایی این کتاب اثبات این سخن است که: ارزشهای اخلاقی(ارزشهایی که راهنمای اندیشه و عمل اند) خودبسنده اند یعنی نه در اثبات و نه در اصل وجود به دین(عقاید و شریعت) وابسته نیستند و اتفاقاً این دین است که برای اثبات خود و اصل وجود و حتی در معناداری مفاهیم و گزاره های اصلی خود به اخلاق وابسته است. در واقع اخلاق ذاتاً سکولار و به بیانی بهتر خودبنیاد است و چیزی به نام اخلاق دینی معنا ندارد.

در این کتاب جای دو بحث مهم خالی است یکی پیش نیاز است و دیگری نتیجه نهایی است:

 اولی که پیش نیاز این بحث است متافیزیک اخلاق و وحی است، نویسنده باید موضع خود را در باب چیستی ارزشهای اخلاقی و گزاره های وحیانی و شرعی بیان می‎کرد، آیا گزاره های اخلاقی و وحیانی ازلی_ابدی اند؟ در اینصورت آیا آنها معلول و مخلوق خداوند اند؟ یا وجود مستقل و بالذات دارند؟ پاسخ به این سؤالات در بحث از وابستگی های وجودی اخلاق به دین و دین به اخلاق لازم و ضروری است.

اما بحث دوم که نتیجه نهایی و در واقع مسئله مبتلا به جوامع اسلامی است بحث از وابستگی معرفت شناختی فقه به اخلاق است. یعنی آیا فقیه می ‎باید در روش استنباط احکام نظریه اخلاقی مستقلی داشته باشد یا نه؟ به عبارت دیگر آیا شهودات و استنتاجات اخلاقی در فرآیند اجتهاد حجیت دارند یا نه؟ اهمیت این بحث از این جهت است که حتی اگر در تمام انواع وابستگی ها(زبانی، روانی، عقلانی، تاریخی، وجودی) به تقدم اخلاق بر دین قائل باشیم، فقط به این دلیل که بدون دین نمی توان اخلاقی بودن یا نبودن یک حکم عملی را فهمید می توان همچنان بدون هیچ تغییری به سنتی ترین شکلِ تفقّه پایبند ماند. این درحالیست که اساساً اهمیت تمام این بحث ها ناشی از تعارضات برخی احکام فقهی با شهودهای اخلاقی جامعه است و قطعاٌ انگیزه نویسنده در نوشتن این کتاب نیز باید همین موضوع باشد. هر چند خوشبختانه این بحث در کتاب اخلاق دین شناسی در قالب یکی از فصول مطرح شده است؛ اما به هر حال ابتر ماندن بحث در این کتاب، نقص مهمی محسوب می شود.

دیگر آنکه بر خلاف ظاهر کم حجم کتاب، مباحث در موارد متعددی بیهوده بسط یافته اند، و این تطویل کلام مطالعه را ملال آور می‎کند و باعث می‎شود مدام سر رشته بحث از دست در برود.

و دست آخر ارجاع دهی در مواردی که از زبان منتقدین خود سخن می گوید ضعیف است.