یادداشت ‌ سید امیرحسین هاشمی

                اندازه‌ها، ادعا و تنظیم انتظارات!

0-چقدر ترجمه کتاب عالی بود. واقعا روان، معادل‌یابی‌ها بجا و در یک کلام خوب.

1- ماجرا (بهتر است بگویم روایت) ساده است. روایت یک‌پیرنگ مشخص با پایانی اسپویل شده دارد. شاهی را مردم به زیر کشیدند. معزول شد، دیگر آقای کشور نبود. مردم برای زمین‌زدن او به پا خاسته بودند. نتیجه داد. آن دیکتاتور دیگر نبود. 

2- کتاب به ظرافت و تردستی تمام نوشته شده است. روان، روایی، موجز و پر از ایده. اما تاریخ ملال‌انگیز است. ببخشید. نمی‌توان یک روایت تمیز و موجز ازش پیدا کرد. ببخشید ریشارد (نویسنده رو می‌گم!).
هر بخشی از روایت کتاب محل جدل است. خب تاریخ است و معرکه هزار آراء. پودِ تاریخ به تَشتُتِ و تعارضِ روایات و تارِ آن به تَکثُّر تفاسیر بافته شده است.  این جامهٔ چهل‌تکه به یک رنگ نیست که به یک عبارت قابل بیان باشد. البته به نظرم این چند چهره بودن تاریخ را نباید اگزجره برداشت کرد. اصلا زیادی بحث غامضی است، حال ندارم دیگه :(
تاریخ شیعه در ایران، شیعه و سیاست، تحولات معاصر ایران، رفتار اقشار مختلف در ایران مدرن، ساخت بوروکراتیک پهلوی، برهمکنش احزاب و گروه‌های سیاسی و ما وقع اقتصادی آن دوران هر کدام جهانی از دعواست و لاجرم هرکه از تاریخ ایران معاصر حرف بزند، باید حواسش به بغرنج بودن تک‌تکِ این نمونه مسائل تاریخ ایران باشد. ملاکی که دارم زیادی سخت‌گیرانه است و با این اوصاف هیچ بنی‌بشری توان نوشتن تاریخ را ندارد. نمی‌دونم باید به راه حلش فکر کنم، اینجوری درست نیست. 😂

3- اما نمی‌توانم از شم و نکته‌سنجی های نویسنده اغماض کنم. شرح دیکتاتوری شاه معزول، ریشه‌های ضدامپریالیستی انقلاب 57، اهمیت "مسجد" و ماهیت انقلاب‌ها جزو جاهایی بود که مشخص می‌کند نویسنده توانسته است.
صد درصد اگر این روایت در مورد ایران نبود و من به عنوان ایرانی غرق در تاریخ این کشور نبودم (به ضرورت وطن‌بودن ایران برایم) قطعا بسیار همدلانه‌تر با کتاب همراه بودم. اما چه کنم که بسیاری از جاهای کتاب هست که می‌توان انگشت بگذارم و بگویم: "نه، به این رخداد نگاه کن. اینو چی می‌گی!"
یعنی اینکه در حوالیِ انقلاب، چنین کتابی نوشته شده باشد واقعا بهت‌آور است. مخصوصا توسط یک ناظر خارجی. یعنی خودم هنوز جرئت نکرده ام برای مثال حرف‌های فوکو در مورد انقلاب ایران را بخوانم. چون حس می‌کنم هیبت آن میشل فوکو‌ءِ نکته‌سنج و وحشیِ "تاریخ جنون" و "مراقبت و تنبیه" جلوی چشمان فروخواهد ریخت. بالاخره سخت است  ایران را فهمیدن. نه که ایران تافته جدا بافته باشه، کلا ناظر خارجی کارش خیلی سخت است برای فهم یک تاریخ، یک فرهنگ، یک جامعه به نظرم. کاپوشینسکی بد نبود واقعا. من سخت‌گیرم.
به نظرم باید انتظاراتمون رو در مواجه با کتاب تنظیم کنیم. 

4- ایراداتی از ساحت نظری کتاب می‌توان برشمارم، ولی چون خودم هیچ ایدهٔ منسجمی در موردش ندارم، حرفی نمی‌زنم.
ولی ته‌‌مایه‌های ایده‌های چپ که در متن بود به نظرم آسیب‌زا است. 
البته این برداشتِ "اهمیت تاریخ در فهم رخدادهای اجتماعی" ، مشخصا انقلاب، که از سنت چپ به ارث برده است، واقعا لازم بود.

5- به نظرم اینکه کتاب، در ایرانِ امروزی که باهاش طرف هستیم، مجوز چاپ گرفته باید بهمان نشان بدهد که گویی کتابِ "مخربی" نیست برای دوستان. یعنی آشناییم با سانسور همگی. البته در بالا سعی کردم فارغ از این بدنامی‌، با خود کتاب مواجه باشم.

6- در چندماه آتی دوست دارم بیشتر در مورد پهلوی بدونم تا بیشتر به باگ‌های تاریخیِ ذهنم واقف بشم.
چندتا حوزه را دوست دارم دنبال کنم:
اول. تاریخ اقتصادی اون دوران. چندین کتاب در ذهن دارم، چون هنوز انتخاب نکردم اینجا نمی‌گم.
دوم. تاریخ اندیشه و مشخصا روشنفکریِ آن دوران. آثار:
1) "هم شرقی هم غربی" نوشتهٔ افشین متین
2) "تاریخ فکری ایران معاصر" به کوشش عباس منوچهری
( تا جایی که می‌دونم این دو اثر جزو معدود آثار خوب تاریخ فکری Intellectual history است که در ایران نوشته شده است. البته دوگانه آخر مرحوم فیرحی را هم من تاریخ فکری می‌دانم. بچه بشین سرجات!)
سوم. احزاب و دعوای ایشان. نمی‌دونم آدمش هستم یا نه، ولی دوست دارم با قطور کتاب "جریان‌ها و سازمان‌های" رسول جعفریان دمخور بشم. 1400 صفحه کتابه، نمی‌دونم چه غلطی باید باهاش بکنم🫠
چهارم. انقلاب 57 و چرا؟ یحتمل کتاب "ریشه‌های اجتماعی انقلاب ایران" رو که  بشیریه همان حوالی انقلاب نوشته بخوانم. به چند دلیل. حال ندارم بگم. 
تاریخ شفاهی‌های هاروارد هم که حتما باید در برنامه باشه.
اینا رو نوشتم که هم برای خودم ثبت بشه، هم برای آیندگان و خوانندگان بماند :) 


امیدوارم از لیست بالا بتونم تا حدی پیش برم. امیدوارم در ادامه منابع بهتری هم گیر بیارم. کتاب‌های فیرحی هم هست. ای‌خدا. 24ساعت کمه!


نمره‌دهی: کلا 3.5 رو به کتاب حال دادم. بذار یه جور دیگه بگم.
اگه بخوام با ایرادات کتاب ازش نمره کم کنم، سهمش حدود 2.5 یا 3 می‌شه.
اگه بخوام با خوبی‌های کتاب بهش نمره اضافه کنم، حدود 3.5 می‌شه که اینو بهش دادم.




خلاصه اینجوریاست. تاریخِ  کپسولی نداریم.