سال ۱۳۴۵ بود که ساعدی برای نخستین‌بار «آشغالدونی» را در مجموعه داستان «گور و گهواره» منتشر کرد. اما حالا بعد از گذشت ۵۵ سال، آشغالدونی ساعدی چه اهمیتی دارد؟ چرا باید خواندنش را به کسی توصیه کرد؟
«آشغالدونی» ساعدی هنوز به دو جهت واجد اهمیتی انکار ناپذیر است. یکی آنکه با به دست دادن روایتی واقع‌گرایانه از فضای دهه ۴۰ شمسی، از تصورات نوستالژیک درباره‌ی «قبل از انقلاب» اسطوره‌زدایی می‌کند. دیگر آنکه در فضای اعتراضی/انقلابی پساکودتا نقشه‌ای از  جایگاه نیروهای اجتماعی مختلف ترسیم می‌کند. این یادداشت شرح همین دو وجه اهمیت داستان ساعدی است:
ساعدی در این داستان چه چیزی را روایت می‌کند؟ آشغالدونی ساعدی روایت کسانی‌ست که برای ادامه زندگی ناگزیر از خون‌فروشی‌اند. کسانی که حدس می‌زنند و می‌دانند غذای بیمارستان احتمالا سالم نیست اما باز چاره‌ای جز خریدن و خوردن همان غذا ندارند. به این معنا اهمیت امروزین آشغالدونی در این نکته است که این روایت دست‌اندر کار به چالش کشیدن افسانه‌ها و اسطوره‌زدایی از اسطوره‌های «تونل زمان» است. 
اهمیت دیگر داستان ساعدی در ترسیم نقشه‌ای از اتحادها و تقابلهاست. معمولا چه کسانی در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند؟ چه چیزی افراد را به یکدیگر متصل می‌کند؟ اولین اتحاد/همراهی داستان همراهی میان «آقا امامی» و «نظم موجود» است. این اتحاد را چه چیزی رقم می‌زند؟
«[اسماعیل] گفت:«...مثلا همین امامی به اندازه هزارتا خر خریت داره و خیال میکنه انبارداری خیلی کار مهمیه. یه روز صدام کرد و گفت:«اسماعیل آقا، میدونی پنج انگشت یه دست یه اندازه نیست؟» » در واقع ساعدی بر آنست که اتحاد «امامی» و «نظم موجود» را چیزی جز توهم اهمیت و فرادستی رقم نمی‌زند. اتحاد بعدی کمک‌های بی‌دریغ «زهرا خانوم» به «علی» و پدرش است. این اتحاد را چیزی شکل نمی‌دهد مگر میل زهرا به علی:
«[زهرا خانوم].... دستشو گذاشت رو شکمم و پرسید:«زن دوست نداری!» گفتم:«نمی‌دونم.» پرسید:«هیچوقت نبودی؟» چیزی نگفتم، تند تند دستشو رو شکم من می‌چرخاند و می‌گفت:«اگه بدونی چقد خوبه، همیشه دلت می‌خواد داشته‌باشیش. ...»
دو اتحاد مهم بعدی یکی اتحاد متقابل «اسماعیل آقا» و «دکتر» و نیز اتحاد «علی» و «ساواک» است. اتحاد اولی قاعدتا بر مبنای نوعی آگاهی طبقاتی شکل می‌گیرد. «فهمیدن اینکه چی به چیه» :
«[اسماعیل آقا] پرسید:«تو که نمی‌فهمی چی به چیه، واسه چی این کارا رو می‌کنی؟»»
آخرین و مهمترین اتحاد اما احتمالا اتحاد علی و ساواک است. اتحاد مهمتری است. اتحادی که تحلیلش از زبان «اسماعیل آقا» چنین است:
«ببین پسر، من این مدت خوب تو رو شناختم، می‌دونم چه گه لوله‌ای هستی، از هیچ چی و هیچ کار رو گردان نیستی، با این سن و سال‌م هر غلطی که بخوای می‌کنی و واسه پول خودتو به آب و آتیش می‌زنی. خیال نکن که ما خریم و چیزی سرمون نمیشه، تو اصلا واسه کارساخته نشدی، تو فقط بگنی، می‌فهمی بگن یعنی چی؟ یعنی دلال، یعنی جاکش، یعنی خفاش، عمله خون، کلاه وردار، دزد، یعنی یکی که کارنکنه و جیبش پر باشه.»
در واقع مسئله اصلی آن است که صرف «نداشتن»، صرف اینکه فرد پیشتر از داشتن هر چیزی در زندگی سلب مالکیت شده است. نشان‌دهنده و شکل‌دهنده‌ی هیچ پیوند و اتحاد سیاسی‌ای نیست. «دکتر» که احتمالا به حدی از سرمایه اقتصادی و سرمایه فرهنگی دسترسی دارد در اتحاد با «اسماعیل آقا» که چهره‌ی مشخص و آشکار یک کارگر است، قرار می‌گیرد. و «علی» علیرغم آنکه پیشتر از هرچیزی سلب مالکیت شده است، در اتحاد با نظم موجود عمل می‌کند. در نهایت باید گفت دقیقا به این واسطه است که میتوان نقش خود ساعدی و امثال او در انقلاب را فهمید.
          

            آشغالدونی حکایت پدروپسری است که در کوچه و خیابان‌های شهر می‌پلکند و برای خوردوخوراکشان بعضاً گدایی می‌کنند. در اثر همین گدایی‌کردن‌ها با قاچاقچی خونی آشنا می‌شوند و پایشان به بیمارستانی در شهر باز می‌شود. پسر در این بیمارستان کاری پیدا می‌کند و رفته‌رفته از شخصیت ساده‌ای که در ابتدا می‌شناختیم به مار هفت‌خطی تبدیل می‌شود که برای پول هر کاری می‌کند.
وقتی عمیق‌تر به آثاری که درباره‌ی شهر و شهرنشینی نوشته‌شده‌اند نگاه می‌اندازی، انگار نویسنده‌ها روی این مسئله توافق کرده‌اند که آدمیزاد در شهر تبدیل به هیولا می‌شود. سادگی و صفا در شهر و مناسبات شهری تبدیل به کلاهبرداری و خیانت می‌شود. حالا نه اینکه شخصیت داستان آشغالدونی، علی، خیلی هم ساده و صمیمی باشد اما از توصیفات راوی(که اول شخص هم هست.) این‌طور برمی‌آید که پسری بی‌اطلاع است و کم‌کم چشم‌وگوشش باز می‌شود. شهر به انسان آگاهی مضاعف می‌دهد؟ 
شکل و شمایل شهر و بیمارستان و کوچه و خیابان هم به خوبی توصیف‌ شده‌اند. داستان روان و گویا است. زبان ساعدی جور پیچیده‌ای نیست و مخاطب را با خودش همراه می‌کند.
          

            آشغالدونی
برای نسل منی که خیلی با گنده گویی های لوتیای قدیم صفا نمی کنیم قدم زدن در پیاده روهای کثیف خیابونای قدیم تهران در هوای سردزمستانی و نگاه کردن به دود دودکش خونه ها و ماشین ها چندان توفیر نداره اما اگه دوزار کنجکاو باشی و مخت بکشه تا دنیا رو از نگاه یه نفر دیگه ببینی شاید از خوندن این کتاب لذت هم ببری!

آره حالا گیرم که قلمبه سلمبه ادبیات نمی نویسم و لفظ قلم حرف نمی زنم دلیل نمیشه که داستانی که میگم بی سروته باشه و اینکه عمر ام داره  با استفراغ های پی در پی بابام تو کف پیاده رو جلوی بیمارستان داره می گذره دلیل نمیشه جاه طلبی منو به عنوان یه انسان نبینی و فکر کنی کم دارم.

ببخشید که بی مقدمه رنگ و بوی این پست طهرونی شد !
بعد از مدت ها از مطالعه چنین داستانی خوشم آمد. ساعدی جذاب می نویسد!
          

            گفت: «اسماعیل آقا میدونی که پنج انگشت یه دست یه اندازه نیس؟
آدما همین جورین، یکی بالاس، یکی پایینه، یکی بزرگه، یکی کوچیکه، یکی آقاس، اون یکی گدا.»
گفتم:«آقا امامی! تو هم میدونی که هر دستی‌م پنج انگشت داره؟»
گفت:«میدونم.»
گفتم:«خیال نمیکنم بدونی، اگه می‌دونستی کوچکی و بزرگی رو به رخ ما نمیکشیدی!»
گفت:«مثلا تو راننده آمبولانس با یه تیمسار یکی هستی؟»
گفتم:«البته که هستم.»
گفت:«حتما رو تخت مرده شور خونه.»
گفتم:«جسارته آقا امامی، هرچی میگی همه‌ش چرنده. ببخشین‌ها، خیلیم چرنده. آدمیزاد فقط با فهم و شعورش آدمیزاده، بقیه‌ش مالیده.»

ص ۴۸ #آشغالدونی
#غلامحسین_ساعدی
          

            آشغالدونی دومین کتابی است که از ساعدی خوندم.
متن این کتاب ساده بود و مخاطب را همراه خودش میکنه، به گونه‌ای که من این کتاب را یک ساعته تمام کردم.
اگر از ساده نوشتن و ظاهر متن بگذریم می‌رسیم به داستان و موضوع.
نمیخوام خلاصه داستان را بگم، اما
اینجا ما اول کتاب با یک شخصیت جوان طرفیم که به خاطر بی‌پولی و  توسری خور از پدر همیشه ناراحت بود و وقتی هم که قرار شد فرداش با پدرش بروند سر کار همیشه توهم میزد که نکنه دزدیده بشوند، اما این جوان در آخر کتاب و در آخر داستان به یک اژدها تبدیل می‌شود.
حالا که چه اتفاقی میفته اینجا و این جوان چگونه از اون انسان اول داستان به انسان آخر داستان میرسه خب باید کتاب را خواند، اگر بگم اسپویل میشه:).
داستان جالبی بود، ولی انگار آقای ساعدی عجله داشتند و سریع داستان را تمام کردند، این داستان کشش این را داشت که به ۲۰۰صفحه برسد اما ۱۰۰صفحه‌ای تمام شد