این نمایش‌نامه‌ی تعلیمی، در کنار رساله‌ی «روشنگری چیست؟» کانت (۱۷۷۴) مهم‌ترین اثر مکتوب قرن ۱۸ آلمان است. سال ۱۷۷۹ چاپ اولش در کم‌تر از یک سال ۳۰۰۰ نسخه می‌فروشد. و تا امروز در کنار فاوست، یکی از مهم‌ترین و مشهورترین آثار مکتوب ادبیات آلمان به شمار می‌آید. جوهره‌ی کتاب، یکسان و محترم و به یک اندازه معتبر شمردن عمق همه‌ی ادیان ابراهیمی است؛ همان که امروز آن را شمول‌گرایی می‌نامیم و متأسفانه به اندازه‌ی انحصارگرایی و پلورالیسم در میان ما (در ایران؟) شناخته‌شده نیست. تنها می‌توانم اظهار تأسف کنم که این نگاه ۲۵۰ سال قبل چنین بلوغی را تجربه کرده و تا امروز در کشورهای آلمانی‌زبان در مدارس و مقاطع مختلف تحصیلی و تئاترهای دوره‌ای به عنوان یک آگاهی بنیادی و ضروری صدها هزار بار روی صحنه رفته، در حالی که در میان ما نه‌فقط این اثر خاص، بلکه این اندیشه تا امروز ناشناخته و حتی تصورناپذیر است. و این کتاب تازه پس از ۲۲۱ سال برای اولین بار به فارسی ترجمه شده!

در بخشی از کتاب، داستان پدری روایت می‌شود که برای تعیین وارث از میان سه پسرش که هر سه برایش به یک اندازه عزیزند، سه انگشتر با عیار یکسان را به آن‌ها می‌دهد و وصیت می‌کند هر کس آن انگشتر را در اختیار داشته باشد، وارثش است. بعد از مرگش هر سه پسر علیه دو نفر دیگر اقامه‌ی دعوی می‌کنند اما در انتها به این نتیجه می‌رسند که پدر هر سه را به یک اندازه وارث خود قرار داده. «داستان انگشتر» در فرهنگ آلمان یک استعاره‌ی متداول از برابری قدر ادیان ابراهیمی نزد خداوند است.

شاید بتوانیم «داستان انگشتر» را با «داستان منازعت چهار کس جهت انگور» در مثنوی یکی بدانیم؛ گرچه آن داستان در اشاره‌ی به ادیان صراحت ندارد و به نظر می‌رسد بیش‌تر صبغه‌ی عرفانی و حتی صلح‌کلی و انحلالی دارد تا صبغه‌ی کارکردی و اجتماعی و گفتگویی.
        

          و بعد نوبت آلمان بود و ادبیات عصر روشنگری و برای این کار کی بهتر از لسینگ نازنین؟ آدم‌های کمی در دنیای ادبیات و تمدن و فرهنگ شاید پیدا بشوند که آثارشان آینۀ تمام‌نمای طرز تفکرشان باشد و لسینگ نازنین بدون شک یکی از آن معدود انسان‌هاست. «ناتان خردمند» شاید برای ما حرف چندان جدیدی نداشته باشد، اما با در نظر گرفتن بستر زمانی‌اش و البته با توجه به وضع اجتماعی و سیاسی فعلی سرزمین خودمان و حتی دنیا، اتفاقاً خواندنش شاید بسیار هم واجب باشد. لسینگ شاید خیلی رو بازی می‌کند و لقمه‌ها را حاضر و آماده در دهان مخاطب می‌گذارد. اما وقتی پای مسائل مهمی مانند رواداری مذهبی در میان است، شاید واقعاً باید همین‌قدر رک و راست و صادق بود. اعتراف می‌کنم که این نمایشنامه از نظر هنری شاید برایم آن‌قدر ارزشمند نبود، اما از نظر معنایی و اثرگذاری به‌نظرم اثر بسیار مهمی است. کاش می‌شد آلمانی‌اش را بخوانم. می‌دانم زبان ادبی لسینگ بی‌نظیر است و البته با ترجمۀ فوق‌العادۀ علی‌اصغر حداد تا حد خوبی در فارسی هم این زیبایی ادبی بازتاب یافته بود.