یادداشت

        این نمایش‌نامه‌ی تعلیمی، در کنار رساله‌ی «روشنگری چیست؟» کانت (۱۷۷۴) مهم‌ترین اثر مکتوب قرن ۱۸ آلمان است. سال ۱۷۷۹ چاپ اولش در کم‌تر از یک سال ۳۰۰۰ نسخه می‌فروشد. و تا امروز در کنار فاوست، یکی از مهم‌ترین و مشهورترین آثار مکتوب ادبیات آلمان به شمار می‌آید. جوهره‌ی کتاب، یکسان و محترم و به یک اندازه معتبر شمردن عمق همه‌ی ادیان ابراهیمی است؛ همان که امروز آن را شمول‌گرایی می‌نامیم و متأسفانه به اندازه‌ی انحصارگرایی و پلورالیسم در میان ما (در ایران؟) شناخته‌شده نیست. تنها می‌توانم اظهار تأسف کنم که این نگاه ۲۵۰ سال قبل چنین بلوغی را تجربه کرده و تا امروز در کشورهای آلمانی‌زبان در مدارس و مقاطع مختلف تحصیلی و تئاترهای دوره‌ای به عنوان یک آگاهی بنیادی و ضروری صدها هزار بار روی صحنه رفته، در حالی که در میان ما نه‌فقط این اثر خاص، بلکه این اندیشه تا امروز ناشناخته و حتی تصورناپذیر است. و این کتاب تازه پس از ۲۲۱ سال برای اولین بار به فارسی ترجمه شده!

در بخشی از کتاب، داستان پدری روایت می‌شود که برای تعیین وارث از میان سه پسرش که هر سه برایش به یک اندازه عزیزند، سه انگشتر با عیار یکسان را به آن‌ها می‌دهد و وصیت می‌کند هر کس آن انگشتر را در اختیار داشته باشد، وارثش است. بعد از مرگش هر سه پسر علیه دو نفر دیگر اقامه‌ی دعوی می‌کنند اما در انتها به این نتیجه می‌رسند که پدر هر سه را به یک اندازه وارث خود قرار داده. «داستان انگشتر» در فرهنگ آلمان یک استعاره‌ی متداول از برابری قدر ادیان ابراهیمی نزد خداوند است.

شاید بتوانیم «داستان انگشتر» را با «داستان منازعت چهار کس جهت انگور» در مثنوی یکی بدانیم؛ گرچه آن داستان در اشاره‌ی به ادیان صراحت ندارد و به نظر می‌رسد بیش‌تر صبغه‌ی عرفانی و حتی صلح‌کلی و انحلالی دارد تا صبغه‌ی کارکردی و اجتماعی و گفتگویی.