یادداشت سیده زینب موسوی

        به این کتاب وقتی برخوردم که داشتم دنبال یه منبع ضدانقلاب! در مورد بحث‌های مربوط به حکومت پهلوی می‌گشتم. 
نویسندهٔ کتاب یه تاریخ‌دان ایرانی-آمریکاییه و یکی از مدیران «پروژهٔ دموکراسی ایران» در موسسهٔ هووِر دانشگاه استنفورد آمریکا، آقای عباس میلانی. ایشون قبل از انقلاب زندانی سیاسی هم بوده ولی گویا بعد از انقلاب از تدریس و چاپ کتاب منع شده و در نهایت در زمان جنگ ایران و عراق، ایران رو به قصد آمریکا ترک می‌کنه.

از طرف دیگه، نویسنده کاملا مخالف با رژیم فعلی ایرانه و تو همین کتاب از این رژیم با عنوان استبداد روحانیت نام می‌بره (clerical despotism). بنابراین، می‌تونیم نتیجه بگیریم که حرفهایی که می‌زنه برای خوشامد مسئولان جمهوری اسلامی نیست 😅

این کتاب روایت زندگی محمدرضا پهلوی از تولد تا مرگه و با محوریت شخصیت شاه، تاریخ این دوران از ایران رو بررسی می‌کنه. متن کتاب روون و خوش‌خوانه و مثل یه داستان نوشته شده. 
نویسنده همونطور که خودش گفته سعی کرده یه تصویر واقعی از شاه ارائه بده، یعنی نه سیاهِ سیاه، اونطوری که جمهوری اسلامی میگه 😅، و نه سفیدِ سفید، اونطوری که سلطنت‌طلب‌ها میگن!

اولین حسی که خوندن این کتاب در من ایجاد کرد، دقیقا دیدن شاه به صورت یه آدم بود! یعنی شاه از یه برچسب و یه عکس دو بعدی، تبدیل شد به یه موجود زنده! 
این البته به این معنی نیست که شخصیت این آدم دوست‌داشتنی و خوب تصویر شده، اصلا. 
بلکه واقعی‌تر از وقتیه که صرفا به چشم یه دشمن خونخوار شکست‌خورده بهش نگاه می‌شه. 

زاویهٔ دید نویسنده به وقایع انقلاب ایران هم جالب بود. 
جالب از این جهت که اولین بار بود ماجرا رو از اون طرف قضیه در نظر می‌گرفتم و باعث شد تو ذهنم اون موقع رو با وضعیت الانمون مقایسه کنم (و به شباهت‌ها و تفاوت‌هاش فکر کنم)

میزان مخالفت شدید نویسنده با حکومت فعلی ایران هم تو فصل آخر خیلی خیلی بیشتر خودش رو نشون داد. به نظر ایشون، خمینی یک شخصیت ضد دموکراسی و تجدد بوده که تونسته با گرفتن «ژست» دموکراسی‌طلبی، مردم ایران و غرب رو «فریب» بده و یک دفعه رهبر بلامنازع جنبشی بشه که پایهٔ اصلیش مبارزه برای دموکراسی بوده و توسط طبقهٔ متوسط ایران اتفاق افتاده 😏 
خمینی اینجا یه شخصیت «کینه‌ای» معرفی میشه که برای انتقام گرفتن تا آخر دست از سر شاه برنداشت و زیر پوشش تقوای دینی در واقع «شهوت قدرت» داشت 😒

نویسنده رو این موضوع هم تأکید داره که آمریکایی‌ها بسیار دیر شرایط ایران رو درک کردن و این موضوع یه شکست اطلاعاتی تاریخی و اشتباه بسیار بد سازمان‌های اطلاعاتی غربی بوده (البته در مورد دلایلش هم بحث می‌کنه). با این وجود، وقتی آمریکایی‌ها فهمیدن که دیگه رژیم شاه نجات‌دادنی نیست، شروع کردن به کار کردن با انقلابی‌ها و شخص خمینی و یاران نزدیکش. این در واقع سوال‌برانگیزترین بخش کتاب برای من بود 🤔

کلا یه چیزی که به نظرم خیلی تو این کتاب پررنگ بود دید مثبت نویسنده به انگلیس و آمریکا و خصوصا آمریکاست. یادم نمیاد کلا کار بدی بهشون نسبت داده باشه :) و مثلا طوری باشه که آدم حس کنه الان اینا دارن از ایران سوءاستفاده می‌کنن و این بحثا. حتی نقش انگلیس و آمریکا در سرنگونی مصدق طوری روایت شده بود که آدم کاملا بهشون حق می‌داد 😅 انگلیس شاید بعضی وقتا یه چهرهٔ منفی پیدا می‌کرد ولی آمریکا در مجموع دنبال ایجاد اصلاحات مثبت و دموکراسی در ایران بود و مواردی مثل این 😒

با وجود این بخش‌ها، کتاب بحث‌های خوبی در مورد حکومت پهلوی‌ها و خصوصا محمدرضا داره. 
اعداد و ارقام عجیب و غریب ثروت این خانواده و روش‌های کسب این ثروت،
فساد جنسی آشکار،
وابستگی بسیار به دولت‌های بیگانه برای عزل و نصب مسئولان حکومت، دفاع از کشور و کلا هر کاری!
بحث آزادی بیان و دموکراسی و میزان اهمیت مردم، 
استبداد عجیب و غریب و خلاصه شدن تمام تصمیمات ریز و درشت حکومت در یک نفر،
و مواردی مثل این. 

البته همونطور که گفتم روایت‌ها سیاه و سفید نیستن و مثلا در چندین مورد نشون داده شده که شاه چطور جلوی دولت‌های بیگانه می‌ایسته! یه نمونهٔ جالبش اختلاف شاه با آمریکا سر قضیهٔ هسته‌ایه! (که یعنی از همون موقع این موضوع داستان داشته 😅).

کتاب در اصل به زبان انگلیسی نوشته شده و منم همین نسخهٔ زبان اصلی رو خوندم، با عنوان The Shah. خود نویسنده یه ترجمهٔ فارسی از کتاب منتشر کرده به نام «نگاهی به شاه». بنا به گفتهٔ خودش، کتاب در ایران اجازهٔ نشر نداره، حداقل بدون سانسور، و در نتیجه برای اینکه بتونه به دست خوانندهٔ ایرانی برسه اینطوری ترجمه و منتشر شده. من این نسخه رو قبل‌ترها دانلود کرده بودم و اون موقع تا جایی که دیدم رایگان بود و روی صفحات کتاب هم نوشته رایگان فقط برای مطالعه در ایران! ولی بعدا که گشتم دیدم تو سایت خودشون این نسخهٔ فارسی رو می‌فروشن 🤷‍♀️ به هر حال طبق گفتهٔ خودشون ترجمهٔ فارسی و نسخهٔ انگلیسی کاملا بر هم منطبق نیستن و مثلا پیگفتار رو که مقایسه کردم تفاوت‌های زیادی داشت (یه سری چیزا تو نسخهٔ انگلیسی بود که تو فارسی نبود و برعکس).