یادداشت سعید بیگی

        نثر کتاب خوب و ویراستاری هم خوب است. ماجراها از زبان نویسندۀ کتاب که روزنامه‌نگاری فرانسوی است، روایت می‌شود. او پس از انقلاب لیبی و جنگ داخلی و کشته شدن معمر قذافی به لیبی می‌رود و آنجا به دختری جوان به نام ثریا برمی‌خورَد که با وجود خطرات بسیار، زندگیش را تعریف می‌کند و از حرمسرای معمر قذافی، دیکتاتور لیبی می‌گوید... .

* فهرست بخش‌های مختلف کتاب به شرح زیر است:
ـ مقدمۀ مترجم
ـ مقدمه
ـ قسمت اول : داستان ثریا
ـ قسمت دوم : تحقیقات
ـ گفتار واپسین
ـ مؤخره
ـ وقایع‌شماری
ـ یادداشت‌ها

این کتاب اطلاعات زیادی از کشور لیبی، در زمان حکومت معمر قذافی و مسائل و مشکلات مردم به ما می‌دهد که شبیه تمام حکومت‌های دیکتاتوری دیگر در جهان است و البته به گفتۀ نویسنده، بخش مسائل خلاف اخلاق این حاکم بسیار بیشتر است.

هم‌چنین از وضعیت مردم و کشور لیبی؛ پس از مرگ قذافی و حکومت انقلابیون هم، نکات زیادی را برای ما روشن می‌کند و البته فراموش نکنیم که این دیدگاه یک روزنامه‌نگار فرانسوی ـ غربی ـ است.

یک بخش مهم از نکات و مسائلی که نویسنده مطرح می‌کند؛ اشاراتی به آغاز بحران‌های فراگیر و دامنه‌دار، در لیبیِ پَسا ـ قَذافی است و آتش اختلافاتی که هنوز کاملا روشن نشده و به طور واضح و روشنی مشخص نیست که چه کسانی و با چه نیات و اهدافی، این آتش‌ها را روشن کرده‌اند و بدان‌ها دامن می‌زنند.

دمیدن در آتش اختلافات قومی و قبیله‌ای، به زودی و با سرعتی غیرقابل تصور از لیبی، جز خرابه‌ای فاقد امکانات زیستی چیزی باقی نمی‌گذارد. و باز هم بیچاره مردم لیبی که اکنون یک لقمه نان بخور و نمیر را هم نمی‌توانند در آرامش و امنیت به دندان بکشند.

نویسنده به قدری در اطراف این مسئله ـ رفتارهای جنسی و دیوانه‌وار قذافی با قربانیانی که نه راه پیش دارند و نه راه پس! ـ مانور می‌دهد و آن را به روش‌های مختلف و از زبان افراد متفاوت نقل می‌کند که خواننده تصور می‌کند، نویسنده دارد به جان تمام خانواده و بستگان و تمام مقدساتش قسم می‌خورد که اینها را از دیگران شنیده و یافته‌های او از آنان است و به هیچ وجه بافته‌های ذهنی خودش نیست.

از طرف دیگر اصرار دارد، به خواننده بگوید که قذافی و عواملش چنین و چنان بوده‌اند و این افرادی که من با آنان مصاحبه کرده‌ام، قطعا تمام ماجراها را راست می‌گویند و باید از آنها بپذیریم و باور کنیم.
اگر تمام این گفته‌ها در مورد قذافی صدق می‌کند، چطور به کارهای مملکتی رسیدگی می‌کرده است؟ نویسنده او را همواره در حال آزار و اذیت دخترکان، زنان و مردان بی‌شماری توصیف می‌کند که در اختیار داشته است.

در اینکه قذافی انسانی بود که گفتار و رفتارش متعادل و طبیعی نبود؛ زیاد شنیده‌ایم و این مطلب بسیار گفته شده است و شواهد زیادی این مطلب را تایید می‌کند. اما اصرار بیش از حد و اندازۀ نویسنده، برای بزرگنمایی این مطلب و تکرار و تکرار و تکرارِ این مطلب در طول رویدادهای کتاب، گاه حوصلۀ آدم را سر می‌برد و آدم را به شک می‌اندازد. به احتمال زیاد خودِ نویسنده هم نتوانسته، مطالب را به طور کامل بپذیرد و اصرار دارد که دیگران بپذیرند تا خودش هم قانع شود و بپذیرد.

همچنین انتقادات فراوان وی از مردم، اعتقادات و آداب و رسوم‌شان و عقب مانده و عوام شمردن تمام مردم لیبی، کمی بودار و معنا‌دار به نظر می‌رسد. از سوی دیگر تعریف و تمجیدش از غربیان، به ویژه فرانسویان به عنوان انسان‌هایی متمدن و با فرهنگ که همواره گفتار‌هایی محبت‌آمیز و رفتار‌هایی انسانی دارند، حال آدم را بد می‌کند.

در بخشی از کتاب از قول عادل، به ثریا تاخته است که او تنبل بود و تن‌پرور و حتی زحمت یادگیری زبان فرانسه را هم به خودش نداد که بتواند در بخش‌های غیرعرب‌نشین برود و کار کند تا مردم فرانسوی زبان بتوانند به او کمک کنند تا در فرانسه بماند و از شر حکومت قذافی آسوده شود.

نمونه‌های این سوگیری‌های یک جانبۀ غیرموجه، در سرتاسر کتاب دیده می‌شود که از طرف یک انسان غربی امری طبیعی است. کتاب مانند یک مقالۀ روزانۀ روزنامه نوشته شده است و به نظرم عجله در چاپ و انتشار، کیفیت مطالب و تحقیق بیشتر و دقیق‌تر را فدای سرعت در انتشار آن کرده است.

این کتاب را به توصیۀ دوستی که می‌خواست برای جمع‌خوانی گروهی معرفی‌اش کند، خواندم تا نظر بدهم و گفتم که برای آن جمع ابدا مناسب نیست. به نظر می‌رسد این کتاب؛ تنها به جهت اینکه از نخستین کتاب‌هایی است که از پشت پردۀ حکومت قذافی و حرمسرای او نکاتی را بیان کرده است، قابل توجه باشد و گرنه چندان قوی هم نیست.