یادداشت محدثه محمدزاد

        اللهم یسر و تمم.

یادداشت، طولانی و شامل سه بخش است: محتوای کتاب/مخاطب کتاب/حرف دل. اگر حوصله‌تان نمی‌کشد ابتدا به سراغ مخاطب کتاب بروید و اگر دیدید که مخاطبش هستید، یادداشت را بخوانید. نظر مزید امتنان است و این صحبت‌ها!

۱) محتوای کتاب:
بتلهایم چند اعتقاد و باور راسخ نسبت‌به قصه‌های پریان دارد که اساس تحلیل‌هایش همان چند باورند. این باورها -تا آن‌جا که دریافته‌ام- به این قرارند:
*قصه‌های پریان دقیقا دست می‌گذارند روی مشکلاتی که کودکان عموما با آن‌ها درگیرند، مثل مشکلات ادیپی.
*علت تاثیرگذاری شگفت‌انگیز قصه‌های پریان این است که با ناخودآگاه و نیمه‌آگاه کودک ارتباط برقرار می‌کنند و این مهم از طریق آزادگذاشتن تخیل و بیان نمادین صورت گرفته‌است.
*به دلیل مورد بالا، کودک می‌تواند در زمان‌های مختلف رشدش، برداشت‌های گوناگونی از قصه‌های پریان داشته‌باشد و همین تعدد برداشت‌ها، یاری‌گری قصه‌های پریان به کودک برای حل مشکلاتش را بیش‌تر می‌کند.
*تصویرهای جادویی و اغراق‌آمیزی که از شخصیت‌ها در قصه‌های پریان شده‌است، درواقع تجسم‌بخشیدن به احساس‌ها و خیالات کودک است -و منطبق با فکر او- و این کار دقیقا به مهار احساس‌ها و خیالات کودک می‌انجامد.
*سیری که قهرمان دارد تا از کودکی به بزرگ‌سالی برسد، درون‌مایه‌ی مشترک -تقریبا- همه‌ی قصه‌های پریان است. قصه‌های پریان، با پایان خوش، این اطمینان خاطر و امید و اعتماد را در کودک بارور می‌کنند که در نهایت همه چیز خوب تمام می‌شود و همین، یاری‌گر کودک در غلبه بر مشکلاتش است.
دسته‌ای از قصه‌های پریان، قهرمان را تا رسیدن به وصال پیش می‌برند و دسته‌ای دیگر، این سیر را در فرآیند آشنایی دو طرف و تا رسیدن به عشق کمال‌یافته ادامه می‌دهند.
*قصه‌های پریان فقط به درد کودکان نمی‌خورند؛ بل‌که برای پدرومادرهای‌شان نیز حرف‌هایی برای گفتن دارند و مفید می‌افتند.
*صفحه‌ی ۳۰: اهمیت عمده‌ی قصه‌های پریان برای آنان که در حال رشد هستند، آموزش راه‌های درست رفتار در این جهان نیست. قصه‌های پریان مدعی نیستند که جهان را همان‌گونه که هست توصیف می‌کنند و اندرز هم نمی‌دهند که چه باید کرد..قصه‌ی پریان درمان‌گر است، چون بیمار با تعمق در اشارات داستان درباره‌ی خویش و جدال‌های درونی‌اش در آن لحظه‌ی خاص زندگی، راه‌حل خاص خود را پیدا می‌کند..ماهیت غیرواقع‌گرایانه‌ی این قصه‌ها نشان می‌دهد که هدف قصه این نیست که اطلاعات سودمندی درباره‌ی جهان بیرون به شخص بدهد، بل‌که به فرآیندهایی که در درون او صورت می‌گیرد، توجه دارد.

به مورد آخر توجه کنید! بتلهایم و این کتابش را در بند آخر می‌شود شناخت. او به‌شدت دل‌بسته و معتقد روان‌شناسی رشد، روان‌کاوی و نظرهای فروید است. و عملا قصه‌های پریان را با این زاویه‌ی دید، نگریسته‌است. 

کمی پیش‌تر هم نوشته‌است: در بخش عمده‌ای از تاریخ بشر، زندگی عقلانی کودک، صرف نظر از تجربه‌های مستقیم محیط خانواده به داستان‌های اساطیری و مذهبی و قصه‌های پریان وابسته بود.
نویسنده در تحلیل قصه‌ها به گزاره‌ای که گفته، توجه دارد و به جست‌جوی ریشه‌های اساطیری و مذهبی قصه‌ها نیز می‌پردازد.
(در ابتدای کتاب، بحث مفصلی هم در رابطه با تفاوت قصه‌های پریان با اسطوره دارد.)

اما ساختار کتاب چه‌گونه است و دست به تحلیل کدام قصه‌ها می‌زند؟
کتاب در دو بخش "انبانی پر از جادو" و "در سرزمین پریان" نوشته شده‌است.
در بخش نخست، بیش‌تر با بحث‌های نظری به‌دنبال توضیح قصه‌ی پریان -و جداسازی از آن‌چه قصه‌ی پریان نیست- و تبیین ضرورت این قصه‌ها برای کودکان است. بحثش را با مثال‌هایی از هزارویک‌شب، داستان‌هایی از برادران گریم و.. کامل می‌کند. هم‌چنین در این بخش، به مضامین پرتکرار در قصه‌های پریان نیز می‌پردازد.
بخش دوم، تمرکز اصلی بر تحلیل جزءبه‌جزء برخی از قصه‌های مهم‌تر است. این قصه‌ها در بخش دوم، بررسی می‌شوند:
هنسل و گرتل/شنل قرمزی کوچک/جک و ساقه‌ی لوبیا/سفید برفی/گیسوطلا و سه خرس/زیبای خفته/سیندرلا/قصه‌ی کسی که عزم کرد بداند ترس چی‌ست/شاه قورباغه/خوک سحرشده/ریش‌آبی/زیبا و هیولا.
____
۲) مخاطب کتاب:
این کتاب، بیش‌تر به درد افرادی می‌خورد که با ادبیات کودک و نوجوان یا ادبیات داستانی در ارتباط‌اند و حتی نه همه‌ی افراد این دو گروه! از این دو گروه، به درد اینان هم نمی‌خورد:
 آن‌هایی که ارتباط‌شان با ادبیات کودک و نوجوان صرفا تفننی است یا فقط به این خاطر که والد هستند، پای‌شان به ادبیات کودک باز شده یا...
خلاصه که کتاب خوبی است، اما به درد خیلی‌ها نمی‌خورد. :) بیش‌تر به کار معلم‌ها، قصه‌گوها و پژوهش‌گران ادبیات کودک می‌آید. 
____
۳) حرف دل:
حالا که این همه نوشته‌ام، دلم نمی‌آید این‌ها را هم ننویسم!
بحث‌های نظری کتاب را بی‌نهایت دوست داشتم و دارم! شگفت‌انگیز بودند هم حرف‌های نظری و هم قصه‌های پریان. :)))
اما پای تحلیل قصه‌به‌قصه که باز شد.. واقعا آن حرف‌های شگفت، انگار در عمل، به شکلی دیگر درآمدند! "حالتی رفت که فریاد آمد":دیگه داره شورش ر درمی‌آره! والا. 
افزون بر این افراطِ حاصلِ روی‌کردِ خاص بتلهایم، پررنگ و پنهان‌بودن مسایل جنسی در قصه‌ها، می‌زد توی ذوقم. (حواس‌مان باشد که کلا فرویدی‌ها مسیله‌ی جنسی برای‌شان ناموسی و حیاتی است!)
و نتیجه گرفتم که: با همین ساختار و کارکرد قصه‌های پریان، قصه‌های به‌تری باید نوشت برای کودکان.. امیدوارم به آن قصه‌ها!