یادداشت علیرضا فراهانی

        این‌گونه می‌نویسم که این کتاب یکی از منابع مرجع در دسترس بنده در فراهم آوردن همکاری مشترکی با استادمان بوده‌است. به همین دلیل در خلال مطالعات منابع مختلف برای فهم بهتر از موضوع بحث سوگ و داغ‌دیدگی کتاب را مطالعه کردم.

کتاب مشاوره و درمان سوگ: راهنمایی برای متخصصان سلامت روان نوشته‌ی ویلیام وردن یکی از آثار برجسته و مرجع در حوزه‌ی مرگ‌شناسی، روان‌شناسی و مشاوره است.

نویسنده، روان‌شناس و مرگ‌شناس برجسته، عضو انجمن روان‌شناسی آمریکا و دارای سوابق علمی در دانشگاه هاروارد و دانشکده روان‌شناسی رزمید است. پژوهش‌های او، از جمله مطالعه‌ی سوگ کودکان هاروارد، پایه‌ی علمی این کتاب را تشکیل می‌دهد.

باید اشاره کرد، نقطه‌ی قوت اصلی کتاب، چارچوب «وظایف سوگ» است که سوگ را به‌عنوان فرایندی فعال تعریف می‌کند و بر نقش فرد سوگوار در پیمودن این مسیر تأکید دارد.
این چارچوب در برابر نظریه‌های مرحله‌ای پیشین، مانند مدل معروف و پذیرفته شده‌ی کوبلر-راس، بر خودمختاری و انعطاف‌پذیری فرد تمرکز دارد.

این اثر با پرداختن به پرسش‌های وجودی و پدیدارشناختی که هماهنگ با بینش‌های نو در روان‌درمانی می‌باشد، درباره‌ی مرگ، رنج و انعطاف‌پذیری انسان هم‌راستا بوده و در گفت‌وگوهای میان‌رشته‌ای درباره‌ی سلامت روان و اخلاق با اهمیت است.

با پیوند دادن روان‌شناسی بالینی به پرسش‌های فلسفی درباره‌ی معنا، فقدان و ارتباط انسانی، این کتاب همچنان منبعی خلاق برای پژوهشگران و متخصصان است.

از دیدگاه علمی، مشاوره و درمان سوگ متکی بر پژوهش‌های تجربی و عمل بالینی است و چارچوبی مبتنی بر شواهد برای فهم سوگ ارائه می‌دهد. چارچوب «وظایف سوگ» وردن، که هسته‌ی اصلی کتاب است، شامل چهار وظیفه است که فرد سوگوار برای سازگاری سالم باید آن‌ها را انجام دهد:

پذیرش واقعیت فقدان: این وظیفه شامل پذیرش مرگ در سطح عقلانی و عاطفی است که ممکن است با انکار یا ناباوری پیچیده شود.

پردازش درد سوگ: وردن بر لزوم تجربه و کار کردن با احساساتی مانند غم، خشم و احساس گناه تأکید دارد.

سازگاری با جهانی بدون فرد متوفی: این وظیفه شامل تنظیمات بیرونی (مانند پذیرش نقش‌های جدید)، درونی (مانند بازتعریف هویت) و معنوی (مانند یافتن معنای جدید) است.

ایجاد ارتباط پایدار با متوفی و ادامه‌ی زندگی: این وظیفه بر حفظ پیوند با متوفی و در عین حال سرمایه‌گذاری در روابط و اهداف جدید تأکید دارد.

کتاب همچنین به سوگ پیچیده (اختلال سوگ طولانی‌مدت در DSM-5) پرداخته و مداخلات درمانی مانند تکنیک‌های شناختی-رفتاری و روایت‌درمانی را پیشنهاد می‌کند.

از منظر ادبی، مشاوره و درمان سوگ ترکیبی از نثر بالینی و داستان‌گویی همدلانه است.
نویسنده، با زبانی روشن و قابل‌فهم، مفاهیم پیچیده‌ی روان‌شناختی را برای خوانندگان عمومی قابل ‌دسترس کرده است.
ساختار کتاب به‌صورت راهنما طراحی شده و فصل‌ها حول وظایف سوگ، تکنیک‌های بالینی و ملاحظات خاص (مانند سوگ کودکان یا خانواده‌ها) سازمان‌یافته‌اند.

مطالعات موردی و روایت‌های کوتاه، که از تجربه‌های بالینی نویسنده برگرفته شده‌اند، بعد انسانی سوگ را به تصویر کشیده و بحث‌های نظری را در تجربه‌های واقعی ریشه‌دار می‌کنند.
تأکید او بر بازسازی روایی، که در آن فرد سوگوار داستان زندگی خود را برای ادغام فقدان بازآفرینی می‌کند، با نظریه‌های هویت روایی شباهت دارد.

از منظر فلسفی، مشاوره و درمان سوگ به پرسش‌های وجودی و پدیدارشناختی‌ای می‌پردازد که در فلسفه‌ی وجودنگرانه‌ی معاصر برجسته‌اند.
چارچوب وظایف سوگ به‌ طور ضمنی به مواجهه‌ی انسان با مرگ، موضوعی محوری در فلسفه‌ی اگزیستانسیال هایدگر و سارتر، پاسخ می‌دهد. این وظایف را می‌توان پاسخی عملی به مفهوم هایدگر از «هستی به‌ سوی مرگ» دانست، که در آن افراد برای زیستن اصیل باید با پایان‌پذیری وجود خود روبه‌رو شوند. تأکید وردن بر معنایابی در سوگ با تمرکز اگزیستانسیالیسم بر خودمختاری، مسئولیت و خلق هدف هم‌راستاست.

تمرکز نویسنده، بر پردازش درد عاطفی و حفظ پیوندهای پایدار با متوفی، سوگ را به‌عنوان تجربه‌ای زیسته و جسمانی نشان می‌دهد که بودن فرد در جهان را بازسازی می‌کند.

در فلسفه‌ی معاصر، این کتاب با اخلاق مراقبت‌محور، پیوند دارد. نقش مشاور و روان‌درمانگر در تسهیل وظایف سوگ، بر اخلاق مراقبت مبتنی بر حضور درمانی و گوش دادن فعال تأکید می‌کند. 

کاوش و تلاش نویسنده در معنایابی با اخلاق روایی، که استدلال می‌کند روایت‌ها هویت اخلاقی و خودمختاری را شکل می‌دهند، هم بسامد است. با تشویق افراد سوگوار به ساختن روایت‌های جدید، رویکرد نویسنده کتاب، پلی فلسفی بین عمل بالینی و پرس‌وجوی وجودی ایجاد می‌کند.