یادداشت روشنا

فکر می‌کنم این خاطره از جوزف کمبل در این مورد صادقه:

می‌بایست در یک برنامهٔ نیم‌ساعتهٔ تلویزیونی شرکت می‌کردم و مصاحبه‌کننده هم مرد جوان باهوشی بود که با دیدن من بلافاصله گفت: «من آدم بی‌رحمی هستم، حالت را جا می‌آورم، حقوق خوانده‌ام».
چراغ قرمز روشن شد و او شروع جنجالی داشت: «اسطوره یعنی دروغ؛ اسطوره دروغ است».
با تعریفی که از اسطوره داشتم، پاسخ دادم: «نه، اسطوره دروغ نیست. اسطوره سازمانی از انگاره‌ها و روایات نمادین، استعاری بودن هر تجربهٔ ممکن انسانی و به‌کارگیری و پیاده کردن فرهنگ موجود در زمان موجود است».
او دوباره تأکید کرد: «دروغ است».
«استعاره (metaphor) است».
«دروغ است». 

تقریباً بیست دقیقه‌ای به همین منوال گذشت. حدود چهار یا پنج دقیقه‌ای پیش از پایان برنامه، ناگهان متوجه شدم این مصاحبه‌گرِ جوان واقعاً نمی‌داند استعاره یعنی چه، و بنابراین مصمم شدم او را سر جایش بنشانم، کاری که او می‌خواست با من بکند.
گفتم: «نه، من به شما می‌گویم که استعاره است و شما مثالی از استعاره برای من بزنید».
او پاسخ داد: «شما برای من مثالی بزنید».
من سر لج افتادم، «نه، الان من دارم پرسش می‌کنم و از شما می‌خواهم مثالی از استعاره بزنید. هر چه باشد سی سال بیخودی معلم مدرسه نبودم».
مصاحبه‌کننده به‌کلی گیج شد و به‌ناچار گفت: «بیایید حالا با یک معلم مدرسه باشیم». و وقتی که فقط یک دقیقه و نیم دیگر تا پایان برنامه باقی مانده بود بر خودش مسلط شد و گفت: «سعی خودم را می‌کنم. جان، دوستم، خیلی تند می‌دود. مردم می‌گویند او مانند آهو می‌دود. خب این استعاره است».
و همین‌طور که آخرین ثانیهٔ برنامه تمام می‌شد جواب دادم: «اما این استعاره نیست. استعاره این است: جان آهوست».
دوباره به من شلیک کرد: «این دروغ است».
«نه، این استعاره است». 

نمایش تمام شد. در آن برخورد، نشان دادیم که ما چه فهم مشترکی از استعاره داریم.
خودم را متقاعد کردم که نیمی از مردم جهان فکر‌ می‌کنند استعاره‌های روایات دینی‌شان واقعیات مسلم‌اند و نیمِ دیگر بر این باورند که آن‌ها اصلاً واقعیت نیستند. و درنتیجه ما آدم‌هایی داریم که خود را مؤمن می‌پندارند، زیرا استعاره را همان واقعیات می‌پذیرند؛ و آدم‌هایی که خودشان را ملحد می‌دانند، زیرا به نظرشان استعارهٔ دینی دروغ است.
 از کتاب تو، آن هستی؛ دگردیسی در استعاره‌های دینی.

ببخشید که طولانی شد 😅