یادداشت dream.m

        از نگاه یک کودک، داستان «تن‌تن در کنگو» قطعا خیلی متفاوت از نگاه بزرگ‌ترهاس. به این معنی که کودک و بزرگسال، با دو نوع ذهنیت کاملاً متفاوت به داستان نگاه می‌کنن. چطور؟

 کودک چی میبینه؟
کودکان معمولاً با حس کشف و تخیل به دنیا نگاه می‌کنن. یک کودک کتاب موقع خوندن تن‌تن در کنگو اینها به چشمش میان:
●مفاهیم ماجراجویانه و پرهیجان مثل سفر به سرزمین‌های دور، دیدن حیوانات وحشی، فرار از خطر، پیدا کردن دشمن پنهانی.

●چیزهای بامزه یا دوست‌داشتنی مثل میلوی سفید و باهوش، یا لحظه‌هایی که تن‌تن خراب‌کاری می‌کنه یا گم می‌شه.

●خرده داستانهای قهرمان‌محور مثلا اینکه تن‌تن همیشه نجات می‌ده، اشتباه نمی‌کنه، قوی و زرنگه و در نتیجه کودک اون رو دوست داره.

●رویدادهای فانتزی و غیرعادی جذاب مثل رئیس شدن یک سفیدپوست در روستایی آفریقایی که این برای کودک عجیب و جالبه، نه نشانه‌ای از استعمار و نژادپرستی. 

در ذهن کودک، این داستان یک بازی پرهیجانه. مثل دیدن یک انیمیشن، اون فقط درگیر روایت سطحی‌ می‌شه.

 اما بزرگسال؟
یک بزرگسال با ذهنی آموزش‌دیده‌تر، تجربه‌محورتر و حساس به مفاهیم اجتماعی، داستان رو از لایه‌ی زیرینش می‌خونه.
●می‌بینه که چطور مردم بومی کنگو مثل کودک، خرافاتی یا وابسته نمایش داده شده‌ان.

●متوجه می‌شه که تصویر تن‌تن مثل یک قهرمان سفیدپوست نجات‌دهنده (white savior) طراحی شده؛ انگار این مرد اروپایی اومده تا «تمدن» رو به مردم «عقب‌مانده» عطا کنه.

●نگران می‌شه از اینکه کشتن حیوانات وحشی با افتخار به تصویر کشیده می‌شه و کودک ممکنه اینو تقلید کنه.

●درک می‌کنه که این کتاب از دل فرهنگ استعماری بلژیک بیرون آمده؛ و یک ابزار رسانه‌ای برای جا انداختن این تفکره که اروپا دانا و آفریقا نادان هستش.

خب نتیجه‌ی این تفاوت نگاه چیه؟
کودک شاید این داستان رو دوست داشته باشه، اما دقیقاً به همین دلیل، مسئله‌سازه. چون اگر کسی کنار کودک نباشه تا باهاس صحبت کنه، داستان می‌تونه کلیشه‌ها رو در ذهن اون تثبیت کنه. کلیشه‌هایی مثل اینکه «آفریقایی‌ها ساده‌لوحن»، اینکه «سفیدپوست‌ها همیشه قهرمان‌اند»، اینکه «می‌شه برای سرگرمی حیوان کشت»، یا اینکه «کسی که ظاهرش با تو فرق داره، کمتر می‌فهمه».

در واقع، کودک نمی‌فهمه که چه چیزهایی نژادپرستانه‌ان یا استعماری‌ان، اما با تصویرسازی و روایت، اون مفاهیم رو احساس می‌کنه و درونش نهادینه می‌شن؛ بدون اینکه بدونه واقعا چرا.

پیشنهاد شما چیه سرکار خانم؟
مثل خیلی از کتاب‌های کودک که مفاهیم چندلایه و عمیق و یا حتی مثل این کتاب پیچیده غلط‌انداز دارن، خوندن این کتاب با راهنمایی بزرگ‌ترها می‌تونه تبدیل به فرصتی بشه برای آموزش درباره‌ تفاوت‌ها، عدالت، حقوق حیوانات و درباره‌ اینکه قهرمان بودن فقط به رنگ پوست نیست.
ممکنه من این جلد از کتاب تن‌تن رو برای بچه خودم نخونم، ولی اگه کسی این حساسیت هارو نداره، بنظرم بازم بهتره احتیاط کنه و کنارش درمورد این مسائل با کودکش حرف بزنه.