یادداشت مریم محسنی‌زاده

        "کازابلانکا" داستان عاشقانهٔ ریک و ایلزا است؛ دو عاشقی که درست بعد از اینکه ریک تصور می‌کند ایلزا ترکش کرده، به‌طور اتفاقی به هم برمی‌خورند و آتش اشتیاق‌شان دوباره برافروخته می‌شود. آن هم زمانی‌که ایلزا همراه شوهرش لازلو در سفر است و قصد مهاجرت به آمریکا دارد. (در بحبوحهٔ جنگ جهانی دوم، افراد زیادی به منظور حفظ امنیت قصد مهاجرت به آمریکا داشتند و از بندر کازابلانکا اقدام می‌کردند). ماجرای ارتباط عاشقانهٔ ریک و ایلزا به ده سال پیش در پاریس برمی‌گردد؛ در آن زمان ایلزا تصور می‌کرد همسرش مُرده و در روزی که قرار بود با ریک‌ فرار کنند، متوجه می‌شود همسرش زنده است و ریک را رها می‌کند. در اواخر فیلم به نظر می‌رسد ایلزا می‌خواهد به عشق گذشته‌اش بازگردد و با ریک باشد، اما ریک علیرغم شخصیت سرد و آیرونیکی که دارد تمایلات آتشین خود را مهار می‌کند. ریک احساس می‌کند ویکتور لازلو کسی است که باید از او حمایت کرد و در جمله‌های پایانی خطاب به ایلزا می‌گوید:" تو بخشی از پروژهٔ ویکتوری." ریک کار ویکتور را ستایش می‌کند و او را نه به عنوان کسی که در رابطهٔ عاشقانه شکستش داده، بلکه به عنوان مبارز، به رسمیت می‌شناسد. در پایان، ریک قهرمانی است که از عشق ایلزا چشم پوشیده و به لازلو کمک می‌کند.
طبق کتاب، مسئلهٔ اصلی در فیلم "کازابلانکا" جواب دادن به این سوال است که چه عملی می‌تواند از نظر اخلاقی درست باشد؟‌ و فیلم در قِبالش چه نگرشی اتخاذ می‌کند؟ که در "کازابلانکا" موضعی رُمانتیک و آیرونیک می‌گیرد. فیلم "کازابلانکا" دو ارزش فردگرایی و عشقِ رمانتیک را به عنوان ارزش‌های مطلق یا چهارچوب فلسفی خود می‌پذیرد. در این فیلم، شخصیت ریک نمادِ یک بی‌ریشهٔ مُدرن و متمدن است که شمایل مُنجی سرگردان دارد. شمایل انسانِ بی‌ریشه‌ای که زندگی‌اش را به خاطر هیچ به خطر می‌اندازد و آدم‌ها را بدون هیچ توقعی نجات می‌دهد. چنین شخصی به هیچ دیاری تعلّق ندارد، نه گذشته‌ای دارد و نه خانواده‌ای. اما ریک که حاضر نیست شرایط و موقعیت خود را فدای وفاداری به دوستش کند، در پایان فیلم همه چیزش را قُمار می‌کند و با این کار موقعیت و قدر و ارج ازدست‌رفته را باز به دست می‌آورد.
به‌طورخلاصه، مضمون مرکزی فیلم "کازابلانکا" تضاد بین اخلاق بورژوایی و اخلاق سیاسی است که در آن نوعی سیاست رمانتیک برنده می‌شود. می‌توان فلسفهٔ فیلم "کازابلانکا" را نوعی نگاه رمانتیکِ آیرونیک برای نجات آیکون‌هایِ ازدست‌رفتهٔ آمریکایی دانست و براساس آن، تنش‌های درونی سرمایه‌داری را دنبال کرد.