بریده‌های کتاب امیرحسین مستقل

بهترین سرمشق‌ها به عنوان واکنش‌هایی نسبت به مسائل خاص ظاهر شدند و دلیل موفقیت‌شان غالباً همین امر بوده، در حالی که نسخه‌برداری‌ها عموماً توجهی روشن به مسئله ندارند.

به طور معمول باور بر این است که راه خروج از فقر، جایگزینی سریع نهادهای ضعیف با نهادهای قدرتمندی‌ست که در کشورهای پیشرفته وجود دارد. این کتاب راه دیگری پیشنهاد می‌کند که همانا عیان کردن ظرفیت‌های توسعه پنهان در این نهادهای ظاهراً ضعیف است.

تمام اقتصادهای ثروتمند نمایشگر نهادهای خوب حکمرانی هستند که وجودشان برای ایجاد بازارهایی موفق الزامی است. ولی از سوی دیگر ایجاد این شرایط خود در گرو حصول سطحی از ثروت اقتصادی است. در توسعه کدام یک مقدم بر دیگری است: رشد اقتصادی یا حکمرانی خوب؟

بر خلاف آنچه در شوروی سابق روی داد و ناگهان همه چیز به بازار واگذار شد، که در جهان به بیگ‌بنگ و در ایران به شوک درمانی و جراحی اقتصادی معروف شده است، در چین بر اساس رهنمود دنگ شیائوپنگ «با لمس سنگ‌های کف رودخانه» به سوی کرانه مقابل پیش رفتند.

تشخیص زمان و دامنهٔ مناسب برای ایجاد تغییر و تحول اهمیتی حیاتی دارد. استفاده از راه‌های میان‌بر به امید رسیدن سریع‌تر به موفقیت در اکثر موارد به شکست می‌انجامد.

چگونه از دست‌رفتن‌های مکررِ انباشت‌های پیشین دانش به پیشرفت اقتصاد آسیب زده و می‌زند.

ریسکِ اجبار همیشه پیرامون انتخاب‌های افرادی که در بازار فعالیت می‌کنند پرواز می‌کند. تا چه میزان برابری برای تضمین این موضوع لازم است که انتخاب‌های بازار، آزادانه باشند و نه اجباری؟ تحت چه شرایطی بازار آزاد واقعاً آزاد است؟

آیا جامعه عادلانه به دنبال ترویج فضیلت شهروندانش است؟ یا قانون باید نسبت به مفاهیمِ رقیبِ فضیلت بی‌تفاوت باشد که در این صورت شهروندان می‌توانند درباره بهترین شیوه زندگی، آزادی انتخاب داشته باشند؟

به طرز متناقضی، اگر چه هر افزایش سطح قیمت احتمالاً ناشی از نقدینگی مازاد است، اما وضعیت تورمی، تمایل به ایجاد نقدینگی بیشتر از ناحیه نظام بانکی دارد.

«شوک تورمی» را می‌توان به عنوان رویدادی تعریف کرد که موجب مازاد عرضه پول و در نتیجه، افزایش سطح قیمت می‌شود. سپس «فرایند بازخورد تورم» را می‌توان چرخه‌ای تعریف کرد که در آن، افزایش‌های سطح قیمت به طور مکرر باعث ایجاد شوک‌های تورمی جدید می‌شود.

تجربه اسرائیل نشان داد که اگر بتوان مردم را متقاعد کرد که جمعاً مطالبه خود برای درآمد واقعی را تعدیل کنند، می‌توان فشار تورمی را کاهش داد. در برنامه تثبیت ۱۹۸۵، کنفدراسیون ملی نیروی کار موافقت کرد که از تعدیل دستمزدها صرف‌نظر کند؛ تولیدکنندگان خصوصی با خویشتن‌داری در وضع قیمت موافقت کردند و دولت مخارج خود را کاهش داد.

اتکا به کنترل دستوری قیمت‌ها این موضوع اساسی را به حاشیه راند که چگونه از این پس قدرت خرید باید با عرضه کل موجود تطبیق داده شود. موضوع مهمی که از نظر دور ماند این بود که کدام طبقه (دستمزدبگیران، صادرکنندگان، واردکنندگان، صاحبان بدهی عمومی) باید کاهش قدرت خرید را تحمل کند.

در بحث تورم می‌توان موضوع را به این نحو بیان کرد که «ذی‌نفعان» یک نظام اقتصادی، مطالبات بیش از اندازه‌ای دارند و در حال اعمال آن هستند؛ مشکل سیاست تثبیت عبارت است از یافتن راهی امکان‌پذیر برای تضعیف این مطالبات. البته چالش بزرگتر این است که راه موردنظر به نحوی باشد که جامعه آن را منصفانه و قابل‌پذیرش بداند.

تورم، مهفوم ارزش اقتصادی را تخریب و اخلاق مردم را فاسد می‌کند و موجب نارضایتی، بدبینی و انگیزه‌هایی مستمر برای رفتارهای غیراخلاقی می‌شود. وقتی ارزش پول، نسبی و دائماً در حال تغییر باشد، «نسبی‌سازی» دیگر ارزش‌های جامعۀ متمدن هم به سهولت ممکن می‌شود.

برنامه‌ریزی، پیش‌بینی، چانه‌زنی و معاملات اضافی که در پی تورم بالا اجتناب‌ناپذیر می‌شود، انرژی‌ای از اقتصاد می‌گیرد که می‌توانست در جای دیگر به طور مولد استفاده شود. همین مسئله پیامدهای مخرب اجتناب‌ناپذیری در دیدگاه مردم نسبت به ارتباط بین فعالیت‌های واقعاً مولد و درآمد حقیقی دارد. همچنین افرادی که توانایی‌اش را دارند، روی «سوءاستفاده از این اختلال‌ها» برای کسب سود تمرکز می‌کنند.

کاهش تورم از سطوح بالا محصول نوعی «مصالحه کلان» با «پیمان سیاسی» است که بر طبق آن قسمتی یا تمامی گروه‌ها و طبقات اقتصادی، متقاعد شوند تا با صرف‌نظر کردن از بخشی از مطالبه خود نسبت به تولید ملی، مسابقه تورمی را متوقف کنند.

تثبیت نرخ ارز اسمی در شرایط وجود تورم، سیاستی ناپایدار و محتاج منابع ارزی هنگفت است که مطابق گزارش نویسنده، تنها در تجربه اقتصاد کوچکی نظیر رژیم صهیونیستی که شدیداً تحت حمایت مالی آمریکا قرار داشته، تحقق یافته است.

«مسابقه تورمی» همان چیزی است که در برخی نظریه‌های سیاسی با عنوان «تورم به مثابۀ خروجی نزاع» یاد می‌شود؛ با افزایش در ادعای یک بخش اقتصاد از تولید ملی (به ویژه به شکل افزودن بر قیمت فروش خود)، بقیه اجزای اقتصاد که خود را در معرض مبادلهٔ نابرابر با آن بخش می‌بینند، دست به مقابله به مثل زده و تا سر حد توان قیمت فروش محصول خود را افزایش می‌دهند. مسابقه تورمی نشان می‌دهد چگونه افزایش قیمت در یک بخش از اقتصاد به سایر بخش‌ها تسری پیدا می‌کند.

به زعم نویسنده تورم در کلی‌ترین صورت‌بندی به معنای این است که مطالبات عليه توليد ملی از موجودی در دسترس کالاها و خدمات فراتر رفته است. سازوکارهای مختلفی موجب حفظ و بقای این فراروی خواهد شد که برخاسته از تقلای عاملان اقتصادی برای از دست ندادن توان مطالبه‌گری خود از تولید ملی است؛ به نحوی که هیچ یک از گروه‌ها حاضر به صرف‌نظر کردن از بخشی از قدرت خرید خود نشده و به شدت نسبت به نوع رفتار یکدیگر مقابله به مثل نشان می‌دهند.

سیاست‌گذار در کشورهای تورم‌زده در بسیاری موارد، نه با یک گزینه تورمی در برابر یک گزینه ضدتورمی، بلکه با دو گزینه تورمی روبه‌روست و صرفاً می‌تواند گزینه کمتر تورمی را برگزیند. اینکه کدامیک از گزینه‌ها انتخاب بهتری است، بستگی به بافت اقتصاد و شرایط خاص حاکم بر آن دارد. برای مثال، در یک محیط اقتصادی با تنگنای اعتباری و بدهکاری سنگین دولت، انقباض پولی (محرومیت اعتباری بعلاوه بالا بردن نرخ‌های بهره) تورم‌زاتر از شرایطی‌ست که در آن اعتبارات فراوان و بدهی دولت اندک است.