بریده‌های کتاب شوروی ضد شوروی

کلماتی چون سونی، پاناسونیک و مرسدس بنز بسیار بیشتر دل ها را به لرزه درمی‌آورد تا کلماتی مثل آزادی، برابری، برادری. لباس خارجی بر لباس تولید داخل ترجیح داده می‌شود و دلیلش هم فقط کیفیت برتر آن نیست. شلوار جینی که اسم و علامت موستانگ یا لی روی جیب عقبش چسبانده شده، گران تر از همین نوع شلوار بدون این علامت هاست.

من به طعنه گفتم: خب البته فرمایش شما درست است، اما بگو ببینم گوشت مصرفی ات را چگونه تامین می‌کنی؟ کوپن داری یا پارتی؟ او در ابتدا متوجه سوالم نشد، اما موقعی که جواب داد، معلوم شد گوشت و دیگر موادغذایی مورد نیازش را از نزدیکترین سوپر مارکت محله اش می‌خرد. به او گفتم: خب حالا تصور کن که در سوپر مارکت محله ات یا در هیچ سوپر مارکت دیگری در شهر خودت یا شهر های اطراف هیچ گوشتی، هیچ کنسرو مواد پروتئینی، هیچ سوسیسی و هیچ همبرگری وجود نداشته باشد.

من چهل و هشت سال اول عمرم را در اتحاد شوروی گذارنده و در انبوهی از آن صف ها ایستاده بودم؛ صف هایی از این سر به آن سر، صف هایی که اگر آنها را به هم وصل می‌کردی، از مسکو به ولادیوستوک می‌رسید. من برای خیلی چیزها توی صف ایستاده بودم؛ برای خرید نان، برای دریافت آب جوش در ایستگاه های قطار و برای دریافت فلان تاییدیه از فلان نهاد دولتی.

استالین مرده بود، اما روحش همچنان بر جامعهٔ ادبی و روشنفکری کشور حاکم بود

در مورد ما شوروی‌ها، هر چیزی مبنای علمی دارد. به محض این‌که فلان محصول غذایی در فروشگاه ها نایاب می‌شود، سروکله انواع دکترهایی که دقیقا متخصص همان ماده غذایی اند، پیدا می‌شود. آن‌ها مقاله های علمی مفصلی در اثبات مضر بودن غذایی که شما نمی‌توانید آن را به دست آورید، می‌نویسند و در انواع برنامه های رادیویی و تلویزیونی درباره‌ی مضرات این محصول غذایی سخن می‌گویند.

تجمعات و تظاهراتی که واقعا آزاد باشند، در شوروی جرم تلقی می‌شود و شرکت‌کنندگان در آن مجازات می‌شوند، در حالی که حکومت مردم را به زور به تجمعات و تظاهرات هایی می‌برد که توسط خودش سازماندهی شده و هدف از برگزاری آن‌ها تحکیم پایه های حکومت است.

موقعی که هیچ‌گونه زندگی عمومی‌ای وجود نداشته باشد، موقعی که انتقاد کردن از مقامات یا حتی تعریف کردنِ جوک سیاسی جرم تلقی شود، موقعی که تئاتر و سینما و تلویزیون، به جای سرگرم کردن مردم، تبدیل به ابزار پروپاگاندا شود، و موقعی که کتاب‌فروشی‌ها هیچ کتابی نداشته باشند مگر مجموعه سخنرانی های ملال آور دبیرکل حزب و دیگر اعضای دفتر سیاسی، طبیعتاً موقع رو آوردن به خرافات و عرفان‌های قلابی است. حکومت با این که ظاهراً مخالف این نوع گرایشات «منحط» است، اما نه تنها مقابله‌ای با آن نمی‌کند، بلکه از شیوع آن خوشحال هم هست:همان بهتر که مردم، به جای خواندن و توزیع کتاب‌های سیاسی غیرمجاز، سرشان را با تله‌پاتی و احضار ارواح گرم کنند.

در عمل ثابت شد که نبوغ و استعداد هنری کلاً دشمن نظام شوروی است

یادم هست یک بار به آندری تارکوفسکی، سازنده فیلم آندری روبلف، اتهام زدند که دهقانان قصه فیلمش را به قدری ژنده پوش از کار درآورده که آنها شبیه کارگران مزارع شوروی شده‌اند. دهقانان قصه فیلم، دهقانان روسیِ قرن چهاردهم میلادی بودند و معلوم نبود که این‌ها چگونه لباسی باید می‌پوشیدند تا دهقانان فقیر و بدبخت شوروی در قرن بیستم را تداعی نکند.

خب اگر نظام شوروی را دوست نداری، رک و پوست کنده بگو. نظام شوروی بدون تو هم می‌تواند به مسیر خودش ادامه بدهد. ما تورا پرت می‌کنیم بیرون و جنازه‌ات در زباله‌دان تاریخ خواهد پوسید.

مقامات شوروی مدام ادعا می‌کنند که اوضاع در شوروی بسیار خوب و عالی است، اما در کمال تعجب، به جای این‌که غربی ها به کشور آباد ما پناهنده شوند، این ماییم که از کشور آبادمان به ممالک خرابه آن‌ها پناهنده می‌شویم.

سوتلانا (دختر استالین) طی هفده سال اقامتش در غرب، چیزهای زیادی را دید، درک کرد و فهمید. برای مثال فهمید که دنیای غربی به آن خوبی نیست که از دور به نظر می‌رسید. و فهمید آن دنیایی که درآن بزرگ شده بود، شاید به آن بدی نبوده که از نزدیک به نظر می‌رسید. سوتلانا در خصوص قضیه آزادی به این نتیجه رسید که آزادی نه تنها در اتحاد شوروی، بلکه در غرب نیز وجود ندارد. او اعتقاد داشت که حتی برای یک روز هم که شده، در غرب آزاد نبوده است.

تنها چیز در «برنامهٔ غذایی» شوروی که خارجی‌ها از دیدنش شگفت‌زده می‌شوند، صرف وجود چنین برنامه‌ای است. شصت‌و‌هفت سال از آغاز حکومت شوروی و چهل سال از پایان جنگ می‌گذرد و تازه حضرات به فکر برنامه‌ریزی برای حل مشکل کمبود مواد غذایی افتاده‌اند.

در شوروی هر کسی به خودش اجازه می‌دهد که در ادبیات دخالت کند، نویسندگان را ارشاد کند و کتاب‌هایشان را حک و اصلاح یا حتی ممنوع کند. و جالب این‌جاست که این آدم‌ها می‌توانند هیچ تخصصی دربارهٔ ادبیات نداشته باشند.

تاکید بر این که حقوق بشر در اتحاد شوروی نقض می‌شود، چندان درست نیست. شما نمی‌توانید چیزی را که اصلا وجود ندارد، نقض کنید.

هر از گاه نویسندگان معدودی پدیدار می‌شوند که می‌توان صدای آن‌ها را برید، می‌توان به گوشه‌ای انداختشان تا بپوسند، یا حتی می‌توان کُشتشان، اما نمی‌توان بر آن‌ها حکم راند، زیرا حکم ناپذیرند. و این‌ها همان نویسندگانی‌اند که کتاب‌هایی را خلق می‌کنند که نابودنشدنی‌اند. نویسندگان می‌میرند، همچنان که سرکوبگرانشان، و حکومت ها ظهور می‌کنند و سقوط، اما کتاب‌های خوب همواره باقی می‌مانند. آن‌هایی که بر ادبیات حکومت می‌کنند، فارغ از هر مقام و منصبی که دارند، باید یادشان باشد که ادبیات حقیقی فراسوی نظارت آن‌هاست و هر کسی به عرصهٔ خودمختار ادبیات دست اندازی کند، به ناگزیر شکست خواهد خورد.