بریده‌های کتاب ده گفتار

تقوا در درجه اول و به طور مستقیم از ناحیه اخلاقی و معنوی به انسان آزادی می‌دهد و او را از قید رقّیت و بندگی هوا و هوس آزاد می‌کند، رشته حرص و طمع و حسد و شهوت و خشم را از گردنش برمی‏دارد، ولی به طور غیر مستقیم در زندگی اجتماعی هم آزادیبخش انسان است. رقّیتها و بندگیهای اجتماعی نتیجه رقّیت معنوی است. آن کس که بنده و مطیع پول یا مقام است نمی‌تواند از جنبه اجتماعی آزاد زندگی کند. لهذا درست است که بگوییم: «عِتْقٌ مِنْ کلِّ مَلَکةٍ» یعنی تقوا همه گونه آزادی به انسان می‌دهد. پس تقوا تنها نه این است که قید و محدودیت نیست، بلکه عین حرّیت و آزادی است استاد مطهری، ده گفتار، ص33

چیزی را که ما خوب شناخته‌ایم و بیش از اندازه برایش اثر قائل شدیم زبان بود نه عمل، در عمل هم توجه به عمل فردی بود نه اجتماعی استاد مطهری، ده گفتار، ص95

آیا می‌توان در این مطلب شک کرد که یکی‌از حالات عادی و معمولی بشر این است که عیب را در خود نمی‌بیند و در دیگران می‌بیند و حال آنکه خودش بیشتر به آن عیب مبتلاست؟ آیا علت این نابینایی نسبت به عیب خود جز عجب و خودپسندی و مغروری چیز دیگری هست؟ آیا تردیدی هست که مردمان متقی که مجاهده اخلاقی دارند و بر عجب و طمع و سایر رذائل نفسانی فائق آمده‌اند بهتر و روشن‌تر‌عیب خود و‌ درد خود را درک می‌کنند؟و آیا برای انسان علم و حکمتی مفیدتر از اینکه خود را و عیب خود را و راه اصلاح خود را بشناسد وجود دارد؟

امیرالمؤمنین(ع): دوای درد تو در خود توست و منشأ درد هم در خود توست. این خود ما بودیم که این اصل را (اصل به معروف) به صورتی درآوردیم که مردم را بیزار کردیم و این اصل را فراموشاندیم.

آقای سید موسی صدر (سلّمه الله) در سخنرانی ای که در همین مجمع کردند و یادی از فعالیت های علامه شرف الدین نمودند گفتند مرحوم شرف الدین با آن همه کتاب های عالی و ذی قیمتی که برای معرفی شیعه و اهل بیت نوشت، وقتی که وضع شیعه را در لبنان مشاهده کرد و دید فقیر ترین مردم و جاهلترین مردم و زیر دست ترین مردم همان شیعه های لبنان هستند و در میان آنها یک استاد یا یک طبیب یا یک مهندس پیدا نمی شود و یا کمتر پیدا می شود و در عوض هر چه حمّال و حمّامی و کیسه کش وکنّاس بود شیعه بود، با خود فکر کرد که با این وضع موجود کتاب های من چه اثری می تواند داشته باشد، مردم خواهند گفت که تشیع اگر مکتب و روش خوب و نجات دهنده ای بود باید شیعیان وضع بهتری داشته باشند. این بود که در فکر فعالیت های عملی افتاد و به تاسیس مدارس و آموزشگاهها و انجمنهای خیریه افتاد تا بالاخره حرکتی و نهضتی مقدس به وجود آورد و جامعه شیعه را در لبنان بالا آورد. استاد مطهری، ده گفتار، ص166

دلم می‌خواهد شما اشعار کمیت اسدی، اشعار دعبل خزاعی و اشعار ابن الرومی و اشعار ابوفراس حَمْدانی که به عربی است با همین اشعار محتشم که هزارتا خواب برایش نقل می‌کنند، مقایسه کنید و ببینید آنها کجا و اینها کجا! آنها دارند مکتب حسین را نشان می‌دهند. استاد مطهری، ده گفتار، ص256

من نمی‌خواهم ادعا کنم به علل افزایش طلاق احاطه دارم و می‌توانم همه را بیان کنم؛ بدون شک عوامل اجتماعی گوناگونی دخالت دارد. ولی اینقدر می‌دانم که عامل اصلی افزایش طلاقها از بین رفتن عنصر تقواست. اگر تقوا از میان مردم کم نشده بود و مردان و زنان، بی بند و بار نشده بودند اینقدر طلاق زیاد نمی‌شد. در زندگی قدیم نواقص و مشکلات بیشتری وجود داشت. حتماً مشکلاتی که در زندگی خانوادگی امروزی است در گذشته زیادتر بود، ولی در عین حال عنصر ایمان و تقوا بسیاری از آن مشکلات را حل می‌کرد. ولی ما امروز این عنصر را از دست داده‌ایم و با اینکه وسایل زندگی بهتر است با مشکلات بیشتری مواجه هستیم و حالا می‌خواهیم در همین مسئله‌ افزایش طلاق مثلًا، به زورِ افزودن قید و بند قانون برای مردان و یا زنان، به زور مقررات، به زور دادگستری، به زور قوّه مجریه، با تغییر قوانین و مقررات، از عدد طلاقها بکاهیم و این شدنی نیست. استاد مطهری، ده گفتار، ص38

پس در روشهای فلسفی چه کسی از همه بهتر فهمیده است معنی کلمات استاد را؟ آن کس که از همه قدیمی‏تر است. اما در مکتب انبیا و اولیا چه کسی از همه بهتر فهمیده معنی و مقصود را؟ آن کس که در آینده می‌آید و علم و فهم بیشتری دارد. این خود، معجزه نبوت است. استاد مطهری، ده گفتار، ص211

از نظر اسلام همفکری و تبادل نظر یکی از اصول زندگی اهل ایمان و پیروان اسلام است. در نهج البلاغه می‌فرماید: وَاعْلَموا انَّ عِبادَ اللهِ الْمُسْتَحْفِظینَ عِلْمَهُ یصونونَ مَصونَهُ وَ یفَجِّرونَ عُیونَهُ، یتَواصَلونَ بِالْوِلایةِ وَ یتَلاقَوْنَ بِالَمحَبَّةِ وَ یتَساقَوْنَ بِکأْسٍ رَوِیةٍ وَ یصْدُرونَ بِرِیةٍ [1]. بدانید که آن دسته از بندگان خدا که علم خدا به آنها سپرده شده، سرّ خدا را نگه می‏‌دارند و چشمه‌های او را جاری می‌سازند (یعنی چشمه‌های علم را به روی مردم باز می‌کنند)، با یکدیگر رابطه دوستی و عواطف محبت آمیز دارند، با گرمی و بشاشت و محبت با یکدیگر ملاقات می‌کنند و یکدیگر را از جام اندوخته‏‌های علمی و فکری خود سیراب می‏نمایند، این یکی از جام اندوخته‌‏های فکر خود و نظر خود به آن یکی می‌دهد و آن یکی به این یکی، در نتیجه همه سیراب و ارضاء شده بیرون می‌آیند. نهج البلاغه، خطبه 212

کسی که فلسفه وجودیش پاکی و طهارت و ترک هوا و هوس است اگر دنبال هوا و هوس و دنیاپرستی برود، به حکم تمام عقول باید سخن او را نشنید.

قیاس اجمالاً یعنی موارد مشابه را در نظر بگیریم و در قضیه مورد نظر خود مطابق آن موارد مشابه حکم کنیم. ولی بعضی دیگر از فقهای اهل تسنن اجتهاد رأی را منحصر به قیاس ندانسته‌‏اند، «استحسان» را نیز معتبر شمرده‏اند. استحسان یعنی اینکه مستقلاً بدون اینکه موارد مشابه را در نظر بگیریم ببینیم اقرب به حق و عدالت چیست و ذوق و عقل ما چگونه می‏‌پسندد همان‏طور رأی بدهیم. و همچنین است «استصلاح» یعنی‏ تقدیم مصلحتی بر مصلحت دیگر. و همچنین است «تأوّل» یعنی هرچند حکمی در نصّی از نصوص دینی، در آیه‌ای از آیات قرآن و یا حدیثی از احادیث معتبره پیغمبرخدا صلی الله علیه و آله رسیده ولی به واسطه بعضی مناسبات، ما حق داشته باشیم از مدلول نصّ صرف نظر کنیم و «رأی اجتهادی» خود را مقدم بداریم.

در کتب اخلاقی گاهی از دسته‏ای از قدما یاد می‌کنند که برای آنکه زیاد حرف نزنند و سخن لغو یا حرام به زبان نیاورند، سنگریزه در دهان خود می‏گذاشتند که نتوانند حرف بزنند، یعنی اجبار عملی برای خود درست می‌کردند. معمولًا دیده می‌شود که از این طرز عمل به عنوان نمونه کامل تقوا نام برده می‌شود، در صورتی که اجبار عملی به وجود آوردن برای پرهیز از گناه و آنگاه ترک کردن گناه کمالی محسوب نمی‌شود. استاد مطهری، ده گفتار، ص26

امیرالمؤمنین علی علیه السلام: زندگی در این است که بمیرید اما غالب و قاهر و پیروز، و مردن در این است که زنده باشید اما مقهور و مغلوب و توسری‏‌خور.

چندی پیش در یکی از روزنامه‌های عصر مقاله‏ای خواندم تحت عنوان «خروارها پند و نصیحت». در آن مقاله بعد از آنکه نوشته بود که در کشور ما خروارها پند و نصیحت به صورتهای مختلف ولی بی‏اثر است این مَثل را ذکر کرده بود: «یک جو درمان بهتر از صد خروار نسخه است.» بعد نوشته بود: چندین سال پیش در یکی از شهرهای کوچک واقع در ایالات فیلادلفیا (امریکا) زنها مبتلا به قماربازی شده بودند. ابتدا کشیشها و روزنامه نویسها و خطبا و فصحا تا می‌توانستند راجع به بدی قمار خصوصاً برای زنها گفتند و نوشتند، ولی مثل همین حرفهای خودمانی مانند گردو روی گنبد سُر خورد و پایین افتاد و به جایی نرسید، تا آنکه شهردار محل به فکر افتاد یکی دوتا باشگاه و نمایشگاه هنری زنانه دایر کند و سرگرمیهای مناسب در آنجا فراهم نماید، از قبیل نمایش بچه‌های چاق و تندرست‏ و جایزه دادن به مادران کاردان، و از قبیل کارهای دستی و غیره، که هرکدام برنامه و ترتیبات خاصی داشت و مردم را سرِ ذوق می‌آورد. دو سه سالی از این جریان گذشت که زنهای آن شهر بکلی قمار را فراموش کردند. این را می‌گویند چاره عملی و تدبیر عملی. این، معنای دخالت دادن منطق و تدبیر است در مبارزه با منکرات. استاد مطهری، ده گفتار، ص96

باباطاهر می‌گوید: ز دست دیده و دل هر دو فریاد هرآنچه دیده بیند دل کند یاد بسازم خنجری نیشش ز فولاد زنم بر دیده تا دل گردد آزاد

می‌گویند علی علیه السلام به یکی از اصحابش می‌فرمود: عِظْنی‏ مرا موعظه کن، و می‌فرمود: در شنیدن اثری هست که در دانستن نیست. استاد مطهری، ده گفتار، ص265

«فاجعه اندلس» پانصد سال پیش چنین فاجعه بزرگی بر اسلام و مسلمین وارد شد (در حدود سنه نهصد. در سال هشتصد و نود و هشت خاتمه پیدا کرد)؛ یکی از مراکز تمدن اسلامی از آنها گرفته شد، این همه آدم کشته و سوزانیده شد، مسیحی‌ها یکجا سه هزار نفر را سوزاندند و آتش زدند، از یک عده دویست هزار نفری مسلمان که می‌خواستند مهاجرت کنند و خود مسیحی‌ها به آنها اجازه مهاجرت داده بودند صد هزار نفرشان را در بین راه کشتند. گوستاو لوبون که‏ خودش مسیحی است می‌گوید جنایاتی که در اسپانیا مسیحی‌ها به مسلمان‌ها کردند در تاریخ دنیا نظیر ندارد.

اگر این کشور بخواهد اصلاح بشود، اگر بخواهد در جاده ترقی بیفتد، در جاده تعالی بیفتد، در جاده علم بیفتد، در راه صنعت بیفتد، در راه حرّیت و آزادی‏‌خواهی بیفتد، بهترین راه و نزدیکترین راه- اگر نگویم راه دیگری نیست- همین است که از همین احساسات صادقانه مردم درباره حسین بن علی که حقیقت دارد و واقعیت دارد و درباره شخصی است که شایسته این احساسات است و صاحب یک مکتب بسیار بزرگ و عالی است، استفاده کنیم. چرا از دستور دین و مذهب خودمان پیروی نکنیم؟! خیلی دستور خوبی است، باید از آن استفاده کرد.

باید این وظیفه را برای همیشه به عهده داشته باشید و متوجه باشید که باید دین را زنده نگه داشت و نگذاشت که دین بمیرد.

امتیاز شیعه از مُرجِئه‏ طایفه‌‏ای در میان متکلّمین بودند به نام «مرجئه» که بحمد الله منسوخ شدند. اینها می‌گفتند که ایمان اگر درست شد، عمل هیچ اثری ندارد. این هم البته ریشه سیاسی داشت. اینها در زمان بنی‏امیه بودند و بنی‏امیه اینها را تأیید می‌کردند. اینها بدین‏وسیله می‌خواستند اعمال سائسین بنی‏امیه و سلاطین بنی‏امیه را تصحیح کنند.