بریده‌های کتاب نظام تربیت توحیدی

تقسیم دیگر مکاتب تربیتی به حسب نوع هدف از منظری دیگر مکاتب تربیتی اهداف مختلفی را دنبال می کنند. برخی مکاتب تربیتی به دنبال این هستند که انسان‌ها را برای دنیا تربیت کرده و صفات دنیوی آنها را ارتقاء ببخشند. برخی از نمونه های این روش تربیتی در بخش گذشته بیان شد. برخی دیگر از مکاتب تربیتی نیز وجود دارند که چه بسا دنیازده نباشند. اما فاصله فراوانی تا قله هدف تربیت دینی دارند. انسان های دین دار و مؤمن در فضای تربیت دینی متعارف معمولاً هدف دین را سعادت اخروی میدانند. سعادت اخروی از نگاه آنها یک امر کاملاً نسیه است. لذا این انسان‌های دیندار به دنبال تغییرات اساسی رشد و تحول شخصیتی در طول زمان در زندگی دنیا نیستند انسان های خوب و با تربیت در این نگاه انسان‌هایی هستند که به واسطه صدور رفتارهای خاص از آنان در دنیا در آخرت به بهشت رفته و سعادت مند می شوند. قرآن کریم مدل تربیتی فوق را تأیید نمی کنند. مدل تربیتی قرآن یک مدل سیال و پویاست که انسان را در خلال کشاکش همین دنیا متحول کرده و وی را در همین دنیا بر سر سفره فرایند تربیتی خود می نشاند. برخی دیگر هستند که به دنبال تغییرات اساسی و اهداف نقد غیر مادی هستند؛ لکن میخواهند علوم یا قدرتهای ماورائی پیدا کنند. این افراد مدت‌ها زحمت میکشند و ریاضت های گوناگون را تحمل می کنند تا چشمانشان به حقایق پشت پرده باز شود یا بتوانند کارهای خارق العاده انجام دهند؛ طی الارض کرده و شفا بدهند. هدف اصلی در این نگاه تربیتی گرچه به نوعی سفر به ملکوت و آخرت است، اما تمرکز آن بر افزایش دارایی های شخصی و تقویت نفس قرار دارد. برخی افراد نیز وجود دارند که گرچه رسیدن به حقایق معنوی نقد را دنبال می‌کنند اما معنویتی که در نظر دارند نوعی ،نور نشاط و سبکی معنوی است. این گروه در مقایسه با گروههای ،سابق اهداف برجسته تر و بلندتری دارند اما همچنان به بلندای هدف تربیت در اسلام فاصله قابل توجهی دارند.

در مقام تمثیل، اگر مجموعه صفات اخلاقی انسان مانند مجموعه ای از چرخ دنده ها باشد، توحید یک چرخ دنده محوری است که با چرخش آن، همه چرخ دنده ها خواهند چرخید.

وقتی انسان به حجت خدا دل می دهد، خود به خود نورانی شده و رشد میکند اثری که این اتصال قلبی دارد، در هیچ یک از اعمال دینی دیگر یافت نمی‌شود. خداوند در قرآن می فرماید: قُلْ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى یعنی مزد رسالت که وسیلهٔ تقرب الی الله است، محبت و مودت به اولیاء الهی است. در روایات نیز فرموده اند: «هَلِ الدِّينُ إِلَّا الْحُبُّ وَالْبُغْض» یعنی حقیقت دین محبت نسبت به اولیاء خدا و بغض نسبت به دشمنان ایشان است.

فرض کنید کانون یا مسجدی در اختیار داریم و در فضای تربیتی این کانون یا مسجد همه نوجوانان محل حافظ قرآن هستند یا مدالهای ورزشی دارند و کتابهای فراوانی را مطالعه کرده اند. حال اگر ببینیم که این کارهای به ظاهر خوب در آنها منجر به افزایش تكبر و منیّت شده است به راحتی کشف میکنیم که فرایند تربیتی صورت گرفته، یک فرایند دینی و توحیدی نبوده است.

گاهی به متربی جایزه نمی‌دهیم؛ اما یک رابطه عاطفی بین مربی و متربی شکل می‌گیرد. متربی به واسطهٔ شدت محبت به مربی، سخنان متربی را گوش می‌دهد.... و به واسطهٔ این رابطهٔ عاطفی، بسیاری از آثار و برکات خیر در زندگی آنها اتفاق می‌افتد؛ اما خودشان از درون به آن‌کار گره نخورده اند. در نتیجه، وقتی بین مربی و متربی فاصله افتاده و یک استقلال نسبی به وجود بیاید، رفتارهای گذشته نیز تغییر می‌کند.