بریده‌های کتاب خون دل: کنکاش تاریخی نامه منشور روحانیت

"ما [بازرگان و همراهان] می‌گفتیم باید مجلس موسسان تشکیل شود و قانون اساسی را تصویب کند؛ اما ایشان [امام خمینی] اصرار داشتند که باید قانون اساسی به رفراندوم مردمی گذاشته شود. استدلال ماهم این بود که مردم قادر نیستند به تک‌تک اصول قانون اساسی رای بدهند و باید مجلس موسسان، این قانون را از طرف مردم بررسی کند." امام استدلال دولت را نمی‌پذیرد.

مرحوم مهدوی‌کنی: «من نمی‌توانم به مهندس بازرگان این نسبت را بدهم که دنبال ریاست بود. نه. نمی‌خواهم این‌ها را بگویم. می‌خواهم بگویم او فکر می‌کرد که دولت را آن‌طور که می‌پسندد، می‌تواند اداره کند. از این رو در آغاز پذیرش آن‌ها با نگرانی بود. ولی بعد که دوستان، به خصوص آقای مطهری و آیت‌الله بهشتی به آن‌ها اصرار و استدلال کردند، پذیرفتند.»

آیت‌الله بروجردی تلاش می‌کرد در حوزه‌ی زعامتش نقطه‌ی اختلافی آغاز نشود. به همین دلیل وقتی یکی از علمای قم نسخه‌ی چاپ‌شده از یک منظومه‌ی فقهی را که در یکی از ابیاتش به خلفا توهین شده بود نزد آیت‌الله بروجردی فرستاد، ایشان گفت: «در این شرایط وقت این حرف‌ها است؟ آن هم به صورت مکتوب در یک اثر شیعی؟» بعد دستور داد این شعر حذف و با هزینه‌ی او اصلاح شود.

عباسعلی عمید زنجانی: «بعضی از فضلای نجف روی عادتی که در مورد مراجع داشتند، حتی به وضع ظاهری امام هم اعتراض داشتند و می‌گفتند عمامه‌ی ایشان کوچک است و در حد مراجع تقلید نیست.»

رهبر: «آن کسی که جزو تشکیلات (انجمن حجتیه) است، با انقلاب میانه‌ای ندارد، دلزده از انقلاب است، به امام اعتقادی ندارد، ارادتی ندارد، تقلید از دیگران می‌کند، برای انقلاب حاضر نیست یک ذره از وقتش را سرمایه‌گذاری کند، می‌خواهم سر به تنش نباشد؛ چه انجمن حجتیه باشد و چه غیر از آن. این هم نظر بنده.»

مرحوم مهدوی‌کنی: «من عقاید آقایان نهضت آزادی را به لیبرالیسم تعبیر نمی‌کنم. چون لیبرال مفهوم خاصی دارد که اصلاً با مسلمانی نمی‌خواند و شکی نیست که نهضتی‌ها مسلمان بودند؛ ولی روحیات و خلقیات و افکار و عقایدی مخصوص به خود داشتند.»

جلال‌الدین آشتیانی می‌گوید: به امام عرض کردم «حیف نیست که منع فیض می‌فرمایید؟ اگر همین فصوص قونوی که با تعلیقات مرحوم آقامیرزاهاشم چاپ شده را برای افراد مستعد تدریس بفرمایید، مشکلی پیش می‌آید؟» فرمودند: «مساوی است با انتحار. عیب دیگری ندارد.»

مرحوم احمد خمینی: «هنگام مبارزه عده‌ای گفتند امام انگلیسی است. عده‌ای گفتند امام آمریکایی است. عده‌ای در نجف گفتند امام تارک الصلوة است. والله می‌گفتند امام روزه نمی‌گیرد و زردچوبه به صورتش می‌مالد که بگوید روزه می‌گیرم.»

وقتی خبر سرایش بیتِ «سزد ز دانه‌ی انگور سبحه‌ای سازم، برای رفتن میخانه استخاره کنم» {توسط امام} را به آیت‌الله حایری یزدی دادند و گفتند «دیگر بی‌دینی‌ای نمانده که آقاروح‌الله نکرده است. فلسفه که می‌گوید. اهل عرفان هم که هست. این هم از شعرش! می‌خواهد از دانه‌ی انگور تسبیح بسازد و برای رفتن به میخانه استخاره کند! او را از حوزه بیرون نمی‌کنید؟»، شیخ گفته بود «در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست. من تعجب می‌کنم که چرا ایشان به فکر استخاره افتاده است؟!»

امام: «به این تشکیلاتی که مدعی است ما طرفدار امام زمان و منتظر ظهور حضور هستیم (= انجمن حجتیه)، به هیچ وجه اجازه‌ی ورود به نیروهای مسلح ندهید. اگر از این گروه یک نفر در مجلس باشد، مجلس را خراب می‌کند. اگر یک نفر از آن‌ها در کمیسیون باشد، کمیسیون را خراب می‌کند. اگر یک نفر از آن‌ها در دولت باشد، دولت را خراب می‌کند. ... من به شما تکلیف می‌کنم که اگر کسی از این انجمن مسئولیت کلیدی دارد، او را برکنار کنید و نگذارید خطر ایجاد کند. این‌ها برای انقلاب خطرناکند.»