بریده‌های کتاب ایران: روح یک جهان بی روح و 9 گفت وگوی دیگر با میشل فوکو

یکی از چیزهایی که سرشت نمای این رویداد انقلابی این واقعیت است که این رویداد انقلابی اراده ای مطلقا جمعی را نمایان می کند وکم تر مردمی در تاریخ چنین فرصت و انقلابی را داشته اند.

... من نسبت به دو نگرش روشنفکرانه بسیار بدگمانم، نگرش‌هایی که تداوم آنها ... مایه‌ی تأسف است. یکی از این نگرش‌ها ... عبارت است از زنده نگه‌داشتن خیال «روزگار خوش گذشته»، زمانی که پیکر اجتماع گرم و زنده بود، خانواده‌ها یک‌دل و متفق بودند و افراد مستقل. گویا این روزگار خوش با ظهور سرمایه‌داری، بورژوازی و جامعه‌ی صنعتی به سر آمده است. این نگرش حماقتی تاریخی است.

اسلام در آن سال 1978 افیون مردم نبوده است، دقیقا از آن رو که روح یک جهان بی روح بوده است.

میشل فوکو: اما به نظر من شاید این رویداد طلایه دار این روند نباشد. درست است که به نظر میرسد دو کارکرد بسیار متفاوت - یعنی کارکرد پزشکی روان پزشکی از یک سو و کارکرد دقیقاً سرکوبگرانه پلیس از سوی دیگر ـــ در یک لحظه ی معین و در نظامی که از آن صحبت میکنیم با یکدیگر تلاقی کردند. اما در واقع، این دو کارکرد از همان آغاز جز یک کارکرد واحد نبودند. تو باید کتاب گشتل را درباره ی تولد نظام روان پزشکی خوانده باشی: او به خوبی نشان میدهد که چگونه روان پزشکی آنگونه که در ابتدای سده ی نوزدهم رشد و توسعه یافت به هیچ رو محدود به تیمارستان و محدود به یک کارکرد پزشکی نبود تا بعدها عمومیت یابد و در کل پیکر اجتماع بسط داده شود و به امتزاج های کنونی بینجامد که در فرانسه تا اندازهای پنهانی اند اما در اتحاد شوروی بسیار آشکارتر و بارزتر بلکه برنامه ی روان پزشکی از همان آغاز این بود که کارکردی از نوع اجتماعی داشته باشد.

مردم با حکومتی سروکار داشتند که تا بن دندان مسلح بود و ارتش بزرگی را در خدمت خود داشت که به گونه ای شگفت انگیز و غیرقابل تصور وفادار بود، مردم با پلیسی سروکار داشتند که گرچه یقینا بسیار کارا نبود اما خشونت و بی رحمی اش اغلب جای خالی زیرکی و ظرافت را پر می کرد به علامه رژیمی که مستقیما متکی به ایالات متحده بود و رژیمی که پشتیبانی تمام جهان و کشورهای بزرگ و کوچک اطراف برخوردار بود.

آنچه در ایران مرا شگفت زده کرده این است که مبارزه ای میان عناصر متفاوت وجود ندارد. آنچه به همه اینها زیبایی و در عین حال اهمیت می بخشد این است که فقط یک رویارویی وجود دارد: رویارویی میان تمام مردم و قدرتی که با سلاح ها و پلیس اش مردم راتهدید می کند. لاز م نیست خیلی دور برویم، این نکته را می توان بی درنگ دریافت در یک سو کل اراده مردم و در سوی دیگر مسلسل ها. مردم تظاهرات می کنند و تانک ها از راه می رسند. تظاهرات تکرار می شود مسلسل ها بار دیگر آتش می کنند و همه این ها تقریبا به گونه ای یکسان تکرار می شود. البته هر بار بدون هیچ تغییری در شکل یا ماهیت آن تشدید می شود.این تکرار تظاهرات است.

همیشه از مارکس و افیون مردم نقل قول می آورند، اما جمله ای که درست پیش از آن وجود دارد و هرگز نقل نمی شود، می گوید که مذهب روح یک جهان بی روح است .