بریده‌های کتاب شرح چهل حدیث (اربعین حدیث)

هان ای عزیز گوش دل باز کن و دامن همت به کمر زن و به حال بدبختی خود رحم کن ، شاید بتوانی خود را به صورت انسانی گردانی و از این عالم به صورت آدمی بیرون روی که آن وقت اهل نجات و سعادتی ...! مبادا خیال کنی این ها موعظه و خطابه است !

اهل جهنم از مالک می‌خواهند که آنها را بکشد؛ هیهات! که مرگ در کار نیست.

اِی‌عزیز! بدان‌ْکه خواهش و تَمنایِ نفس منتهی نشودْ به جایی، و به آخر نَرسد اشتهایِ آن.

اى برادر تا عمر و جوانى و قوّت و اختيار باقى است اصلاح نفس كن. اعتنا به اين جاه و شرف‌ها مكن؛ اين اعتبارات را زير پا بگذار. تو آدمزاده‌اى، صفت شيطان را از خود دور كن.

قدرى تفكّر در حالات خودت كن شايد دلت بيدار شود. اى انسانى كه اوّل امرت هيچ نبودى و در كتم عدم دهرهاى غير متناهيه بودى، ناچيزتر از عدم و محو از صفحۀ وجود چيست؟

مکاید نفس و شاهكارهاى او به قدرى دقيق است كه انسان جز پناه به خدا چاره اى ندارد.

حکیم متأله و فیلسوف بزرگ اسلام، جناب محقق داماد، رضوان‌ الله علیه، می‌فرماید: «حکیم آن است که بدن از برای او چون لباس باشد، هر وقت اراده کند، او را رها کند.» او چه می‌گوید و ما چه می‌گوییم! او از حکمت چه فهمیده و ما چه فهمیدیم!

يك وقت رذيلۀ حب دنيا و جذبۀ طلب شرف و جاه انسان را به تواضع وامى دارد، اين خُلقِ تواضع نيست؛ اين تملق و چاپلوسى است، و از رذائل نفسانيه است.

اگر انسان در صدد اصلاح برآيد و حركت به جانب مطلوب كند، ذات مقدس حق تعالى به رحمت واسعۀ خود راهنمايى مى فرمايد و سير را آسان مى كند.

بايد وارد مجاهده با قصد خالص شد، البته آن وقت نفس اصلاح می‌شود. تمام صفات نفسانيه قابل اصلاح است؛ ليكن در اوّل امر كمى زحمت دارد. آن هم بعد از ورود در اصلاحْ سهل و آسان مى‌شود. عمده به فكر تصفيه و اصلاح افتادن است و از خواب بيدار شدن است.

شیخ استاد ما، دام ظلّه، می‌فرمودند میزان در ریاضت باطل و ریاضت شرعی صحیح قدم نفس و قدم حق است.

يكى از عوامل قويۀ تكبّر كوچكى افق فكر و پستى حد قابليت است ؛ و لهذا چيزهايى كه كمال نيست، يا كمال لايق نيست، در او تأثير شديد كرده او را به عجب و كبر وادار مى كند ؛ و هر چه در او حبّ نفس و دنيا بيشتر باشد، اين امور در او بيشتر مؤثر واقع شود.

علم اگر تو را هدايت نكند و مفاسد اخلاقى و عملى را از تو دور نكند، پست ترين شغل‌ها از آن بهتر است ؛ چه كه آنها نتيجۀ عاجلى دارد و مفاسد دنيوى و اخرويش كمتر است، و تو بيچاره جز وزر و وبال نتيجه اى نبرى و جز مفاسد اخلاقى و اعمال ناهنجار حاصلى برندارى.

از خواب غفلت برخيزيد و مژده دهيد و سرور كنيد كه محبوبى داريد كه زوال ندارد، معشوقى داريد كه نقصى ندارد، مطلوبى داريد بى عيب،...

تو كه به واسطۀ چند مفهوم و پاره اى اصطلاحات به خود مى بالى و به مردم كبريا مى كنى، معلوم شد از كم ظرفيتى و كوچكى حوصله است و كمى قابليت است.

همان طور كه انسان كه رؤيت كمالى در خود كرد و غير را فاقد ديد از آن يك حالت تعزّز و ترفّع و سركشى از براى نفس او پيدا شود و تكبّر كند، وقتى كه غير را كامل ديد، در او يك حالت ذلّ و انكسارى رخ دهد كه اگر عوامل خارجيه و مصلحات نفسانيه نباشد حسد توليد كند.

تكبّر نيست مگر از غايت جهل و نادانى! هر كس جهلش بيشتر و عقلش ناقص تر است، كبرش بيشتر است. هر كس علمش بيشتر و روحش بزرگ تر و صدرش منشرح تر است، متواضع تر است.

تواضع وليدۀ علم و معرفت است، و كبر و سركشى زاييدۀ جهل و نادانى است. اين ننگ جهل و عار پستى نظر را از خود دور كن ؛ و متصف به صفات انبيا شو ؛ و صفت شيطان را به يك سو انداز ؛ و منازعه با خداى خود در رداى كبرياى او مكن كه منازع با حقْ مقهور غضب او خواهد شد

انسان خودبينْ خودخواه شود ؛ و چون خودخواهى افزايد، خودپسند گردد ؛ و چون خودپسندى لبريز آيد، خودفروشى كند.

ای عزیز، بکوش تا صاحب «عزم» شوی، که خدای نخواسته اگر بی عزم از این دنیا هجرت کنی، انسان صوری بی‌مغزی هستی که در آن عالم به صورت انسان محشور نشوی، زیرا که آن عالم محل کشف باطن و ظهور سریره است. و جرئت بر معاصی کم‌کم انسان را بی‌عزم می‌کند، و این جوهر شریف را از انسان می‌رباید. استاد معظّم ما، دامَ ظِلُّهُ، می‌فرمودند بیشتر از هر چه گوش کردن به تغنیّات سلب اراده و عزم از انسان می‌کند. پس ای برادر، از معاصی احتراز کن، و عزم هجرت به سوی حق تعالی نما...