بریده‌های کتاب حکمتها و اندرزها

اما مثَل سخن ناپاک و بی‌‏حقیقت مثَل درختی است که ریشه‌‏ای نداشته باشد، قرار و ثبات و آرامشی نداشته باشد، اندک بادی آن را از ریشه می‌کند [2] راستی همین‌طور است. احیاناً دیده می‌شود که افرادی را به نام حمایت از نژاد و قومیت و یا حمایت از یک مسلک و عقیده اجتماعی تحت تأثیر پاره‌‏ای از تلقینات و القائات قرار می‌دهند و موقتاً آن بدبختها و بی‌چاره‌ها احساسات کاذبی پیدا می‌کنند و ممکن است گاهی جان خود را نیز در این راهها از کف بدهند، اما همین افراد همینکه اندک فرصتی پیدا می‌کنند و با خود می‌اندیشند نمی‌توانند منطقی برای عمل خود بیابند؛ با اندک تأمل و با یک تذکر کوچک از ناحیه شخص دیگر مانند ابری که به سرعت خود را وا می‌گذارد از صفحه روحش محو و نابود می‌گردد. 2. ابراهیم/ 26 ↩

علی علیه السلام می‌فرماید: یکی از بلاها و بدبختی‌ها فقر مالی است، و از فقر بالاتر و سخت‏‌تر بیماری تن است که آدمی علیل و مریض بوده باشد، و از بیماری تن سخت‏‌تر و بدتر بیماری روح و روان است که آدمی گرفتار امراض روحی بوده باشد، مبتلا به عُجب و خودپسندی یا حسادت یا عناد و لجاج یا بخل و خسّت و نظرتنگی یا ترس و جبانی و امثال اینها بوده باشد.

دین‌داری اگر بخواهد به صورت صحیح و معقول و منطقی برای کسی پیدا شود باید از پایه توحید و خداشناسی آغاز گردد.خداشناسی نه فقط اولِ دین است، اولْ پایه و مایه انسانیت است. انسانیت اگر بنا بشود روی اصل پایداری بنا شود باید روی اصل توحید ساخته گردد.

علی علیه السلام سؤال شد که اسلام را توصیف کند. فرمود: طوری توصیف خواهم کرد که تاکنون کسی توصیف نکرده است؛ فرمود: اسلام تسلیم است‏ این کلمه بسیار بزرگ است؛ یعنی حقیقت اسلام عناد نداشتن و تعصب نداشتن و لجاج نداشتن با حقیقت است، اسلام این است که بشر درباره حقیقت تسلیم باشد. قرآن کریم عده‌ای را به اشاره یاد می‌کند که در عین کمال یقین به صدق و راستی پیغمبر اکرم، انکار می‏ورزیدند. علی علیه السلام می‌فرماید: حکمت (یعنی سخن و مطلب درست و محکم و منطقی) گمشده مؤمن است‏ و آدمی گمشده خود را هرجا و در دست هرکس که ببیند آن را می‌گیرد. 

امیرالمؤمنین علی(ع)در اولین خطابه‏ای که بعد از قبول خلافت ایراد کرد، این‏طور فرمود: «بندگان خدا! خدا را در نظر بگیرید. شما نسبت به جماعتها و شهرهای خدا و نسبت به افراد بندگان خدا، نسبت به همه چیز مسئولیت دارید، حتی نسبت به بقعه‌‏ها و سرزمینها و نسبت به حیوانات اهلی که در اختیار شماست»

رسول اکرم این طور توضیح داد و فرمود: یا علی! بعد از من امت من مال دنیا به چنگ می‌آورند و همان مال، آنها را گرفتار فتنه‌ها خواهد کرد و با این حال بر خدا منت می‌گذارند که دین دارند، تمنای رحمت او را دارند و از عذاب او ایمن‌اند، احکام و مقررات الهی را با تأویل و شبهه پامال می‌کنند، حرام‌های خدا را حلال می‌کنند،شراب را به نام نبیذ و مال حرام و رشوه را به نام هدیه و ربا را به نام بیع می‌خورند.

امیرالمؤمنین(ع)به یکی از فرمانداران خود می‏‌نویسد: «مبادا که مانند حیوان درنده‏‌ای به جان مردم بیفتی، زیرا افراد رعیت یا مسلمانند و همدین تو می‌باشند و یا اگرمسلمان نیستند لااقل انسانند و همنوع تو می‌باشند.»

آدم جاهل و کم خرد چیزی را که هرگز احساس نمی‌کند همان جهالت و کم خردی است. پس علت اینکه بشر درباره مأکولات و خوردنیهای خود می‌اندیشد و تلاش می‌کند اما درباره معقولات و تحصیل اندیشه صحیح تلاش و کوشش نمی‌کند همان منتهای جهالت و کم خردی اوست. اساساً اولین درجه دانش و علم، توجه به فقر علمی و احتیاج علمی است، یعنی اینکه انسان خودش متوجه گردد که کسری و کمبود علم دارد.

یکی از بزرگترین علمای اخلاق اسلامی می‌گوید: بزرگان و گذشتگان صالح ما را عقیده بر آن بود که هرکس اهل محاسبه نفس نیست، یا اصلًا به جهان دیگر ایمان ندارد و یا آنکه عقل سلیم ندارد.

درست است که خود آدم احمق آن منظرۀ زشت جهالت و لختی و بی حسی را درک نمی‌کند، ولی آن که از نعمت ضمیر درّاک و حساس برخوردار است خوب می‌فهمد که سوختن در آتشِ فهمیدن هزار بار بر آسایش لختی و جهالت ترجیح دارد. استاد مطهری، حکمت‌ها و اندرزها، ج 1، ص238

محکم‌ترین دستگیره‏‌های ایمان، دوست داشتن به خاطر خدا و دشمن داشتن به خاطر خداست. ممکن است آدمی ندانسته و به حکم عادت نماز بخواند و یا روزه بگیرد یا زکات بدهد یا به حج برود و یا تحت تأثیر یک غریزه طبیعی جهاد کند و دلاوری‌ها به خرج دهد، ولی تا گوهر وجودش خالص نشود و افکار و احساساتش رُقاء و تعالی پیدا نکند ممکن نیست که به خاطر حق دوست داشته باشد و مهر بورزد و به خاطر حق تنفر داشته باشد و کراهت بورزد، زیرا دوستی و مهر ورزیدن- آن هم برای خدا و رضای خدا- چیزی نیست که عادت بردار باشد.

اما آن توافق و انعطافی که در سازمان اجتماعی نسبت به فرد باید بوده باشد این است که جامعه منافع فرد را در ضمن مصالح اجتماع حفظ کند؛ یعنی هدف اصلی یک زندگی اجتماعی نمی‌تواند فرد و منافع فردی باشد، باید نوع و مصالح عمومی باشد، باید اموری باشد که بقا و دوام و خوشی جمع را بهتر تضمین کند و بدیهی است که مصلحت جمع همان مصلحت اکثریت افراد اجتماع است و لهذا همیشه در قوانین جهان، توجه اول به مصالح جمع است نه به منافع فرد و نوادر.

اگر دین را به ساختمانی تشبیه کنیم که دارای در و دیوار و سقف و پنجره و شیشه و نقاشی و روکاری و زیرسازی و غیره است، باید بگوییم زیرسازی و زیربنای همه افکار و معتقدات و اخلاقیات و دستورالعمل‏های دینی خداشناسی است.

از هر قیدی می‌توان آزاد بود مگر از قید انسانیت. آدمی اگر بخواهد از قید تکالیف و حقوق، خود را آزاد بداند باید قبلاً از انسانیت استعفا بدهد و جزو جمادات و یا نباتات و حداقل جزو حیوانات درآید تا بتواند از آنچه لازمه انسانیت و شرط انسانیت است خود را آزاد سازد.

عجب است از کسانی که درباره مأکولات و خوردنی‌های خود فکر می‌کنند اما درباره معقولات و یاد گرفتنی‏‌های خود هیچ گونه زحمتِ اندیشه‏‌ای به خود راه نمی‌دهند استاد مطهری، حکمت‌ها و اندرزها، ج 1، ص213

امیرالمومنین در ضمن یک نامه در جواب معاویه که آن حضرت را به این کار متهم می‌کرد، می‌نویسد: تو امروز مرا متهم می‌کنی و مرا می‌خواهی مسئول قتل او قلمداد کنی.آیا از ما دو نفر آن کس که با کمال حسن نیت دربارۀ عثمان خیرخواهی کرد و او خودش نخواست بپذیرد و او را دعوت به سکوت کرد، مسئول خون عثمان است و یا آن کس که عثمان از او کمک خواست و او کمک نکرد چون دید از کشتۀ عثمان بهتر می‌تواند بهره‌برداری کند؟

منتهای سعادت همین است که آدمی در ناحیه عقل و فکر دارای محکمترین اطمینان‌ها و در ناحیه احساسات و قلب دارای پاکترین نیتها و در ناحیه عمل دارای نیکوترین عملها باشد. زندگی پاک و پاکیزه و سعادت بخش همین است.

"معاشرت بوی دارد یعنی هر کس بوی معاشرت را می‌گیرد بوی خوی می‌آورد." عجب جمله نابی حواسمون باشه به اطرافیانمون خیلی تاثیر گذارن هاااا🤏🏻