بریده‌ای از کتاب نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران: نسل دوم روشنفکری مشروطه و روشنفکری دوران پهلوی اثر شهریار زرشناس

به روشنی قابل تصور است که اگر خدای ناکرده جلال الدین میرزا به عنوان ایدئولوگ اصلی ناسیونالیسم شووینیستی و یا آخوندزاده به عنوان روشنفکر ناسیونالیست سکولار مروج غرب زدگی شبه مدرن، در اغراض خود (تغییر زبان و یا الفبای فارسی) موفق می شدند، چه فاجعه عظیمی پدید می آمد و ارتباط و پیوند تاریخی مردم با فرهنگ و هویت و میراث عظیم معارف قُدسی و ادبی و پیشینه حکمی و عرفانی و دینی شان آن چنان گسسته می شد که ظرف یکی دو نسل، دیگر کسی پیدا نمی شد که بتواند مثنوی مولوی و یا دیوان حافظ و یا قصه های تمثیلی سهروردی و آثار فارسی ملاصدرا و ابن سینا را بخواند و یک انقطاع کامل هویتی نسبت به پیشینه و ظرفیت‌های تاریخی فرهنگی ما پدید می آمد، به گونه ای که در کمتر از یک قرن، اساس زبان و هویت فرهنگی و میراث و مآثر به جای مانده از جلوه های خلاقیت و شکوفایی و امانت های فرهنگی و قومی ما کاملاً از بین می رفت و میراث فرهنگی ایرانی کاملاً مضمحل می گردید. از این جاست که می توان به خوبی به ماهیت و اغراض استعماری و ضد ملی این روشنفکران داعیه دار ناسیونالیسم پی برد.