یکی از نخستین تمدن‌های شناخته شده‌ی پیش از تاریخ در ایران، تمدن سيَلْك است. آثار این تمدن در تپه های سيلك(در جنوب غربی کاشان) به اواخر هزاره‌ی ششم و اوایل هزاره‌ی پنجم پیش از میلاد می‌رسد. برای همین فلات ایران را نخستین مکانی می‌دانند که ظروف سفالین نقش‌دار در آن ساخته شده است. این شواهد نشان می‌دهد وقتی انسان‌های ساکن در اروپا در عصر سنگی بودند، انسان‌هایی که در ایران زندگی می‌کردند در حال عبور از عصر مس بودند که نسبت به عصر سنگ جدیدتر بود.

فلات ایران به رغم برخورداری از آب‌و‌هوای خشک و کم باران، سرزمینی غنی از منابع است و جایگاه خاصی در جغرافیای جهانی و ارتباطات شرق داشته و دارد. آنچه در تاریخ از محدوده‌ی جغرافیایی ایران می‌گویند، شامل کشورهای امروزی ایران، افغانستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ،گرجستان ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان، جنوب قزاقستان، غرب پاکستان و شرق عراق است.

ایران به زبان پهلوی «اِران» و در زبان فارسی باستان، «ایی‌ریا» به معنی مکان آریاییان است. «آریا» یا «آیریا» به معنی دوست، باوفا و نجیب است. طایفه‌ای از اقوام هند و اروپایی چنین نامی داشتند و نام ایران از آن مشتق شده است. بنابراین ایران به معنای «سرزمین منسوب به نجیب‌زادگان» است. جالب این که این واژه در زبان ایرلندیِ کهن هم همين معنی را دارد. واژه‌ی «ایرلند» هم به همین معنی است و پیوستگی نژاد ایرانی و ایرلندی را نشان می‌دهد. در زمان هخامنشیان به ایران «ایی‌ریا» و در عهد ساسانیان «ایرانشهر» می‌گفتند در همان زمان تیسفون پایتخت ساسانیان و مناطق اطراف آن به «دل ایرانشهر» شهره بود، چون قلب ایران در آن می‌تپید. این منطقه، قبلاً «سورستان» یعنی سرزمین آشوری‌ها، قوم باستانی قبل از ورود آریایی‌ها، نامیده ‌می‌شد. نام «سوریه» برگرفته از همین نام است. دل ایرانشهر یا سورستان بعدتر «سواد»، یعنی خاک سیاه یا کشتزارهای حومه شهر، و بعد از آن، «عراق» به معنی سخره و ساحل نامیده شد. از قرون وسطی به بعد، اروپایی‌ها ایران را «پرس» یا «پرشا» می نامیدند که برگرفته از واژه یونانی «پرسیس» یا همان منطقه فارس است. در ١٩٣۵ میلادی(١٣١۴ خورشیدی)، ایران به عنوان نام رسمی کشور اعلام و ثبث جهانی شد.

ایران یکی از پرقدمت‌ترین پهنه‌های زیستی جهان است. قرارگیری این سرزمین در منطقه‌ی تمدنی غرب آسیا، شمال شرق آفریقا و جنوب شرقی اروپا، آن را به بستری پرماجرا برای رویدادهای مختلف تاریخی تبدیل کرده است. این سرزمین، در مسیر تولد ادیان گوناگون، مهاجرت اقوام، تردد کاروان های تجاری و رشد و افول حکومت‌های مختلف، مانند چهارراهی تمدنی عمل کرده است. گاهی تمدن‌های مستقر در میان رودان(بین النهرین) در جنوب و غرب رشد یافته اند و زمانی اقوام آریایی از شمال شرقی آمده‌اند. در مقطعی مهاجمان اروپایی از غرب رسیده‌اند. گاهی عرب‌ها از جنوب و غرب تاخته‌اند و زمانی اقوام تُرک و مغول از شرق پیش آمده‌اند. زمانی زرتشت در این سرزمین ظهور کرده و گاهی ادیانی از سرزمین‌های دیگر وارد شده‌اند. ایران، سرزمینی پیچیده با تاریخی طولانی است.

با ظهور اسلام در شبه جزیره‌ی عربستان، عرب‌ها به واسطه‌ی قرآن و کتابت وارد تاریخ شدند. همچنین، با سقوط ساسانیان، ایران از دوران باستان گذر کرد و گام به دوره‌ی اسلامی گذاشت. مردم ایران بعد از الحاق به قلمرو اسلامی، استقلال لزبانی و فرهنگی‌شان را حفظ کردند و مانند دیگر سرزمین‌ها، از جمله مصر، در زبان و فرهنگ رسمی عرب‌ها حل نشدند. آنها افزون بر انتقال دانش و راه اندازی نهضت ترجمه‌ی علوم از فارسی و یونانی به عربی، در انتقال خلافت از امویان به عباسیان و ایرانی سازی آن نقش چشمگیری داشتند.