عنوان، مقدمه، ۴۵۰ صفحه مطلب و حتا متن پشت جلد این کتاب، در نهایت می‌خواد یک جمله رو به خواننده شیرفهم کنه: اینکه آزادی اراده به اون معنی که ما تصور می‌کنیم وجود نداره و تصمیم‌های ما به هزاران عامل بیرونی و ژنتیکی و فرهنگی دیگه وابسته‌اس. 
خوندن دلایل این ادعا که پشتوانهٔ علمی هم داره از زبون یک نخستی‌شناس و عصب‌شناس کارکشته مثل ساپولسکی همونقدر که جذاب و حیرت‌انگیزه، حوصله‌سربر هم هست! برای همچو منی که تخصصی در زیست‌شناسی نداره، آوردن صدها مثال مختلف برای اثبات و محکم‌کاری این نظریه هم جالبه هم خسته‌کننده. 
اما کتاب در نیمهٔ دومش می‌ره سراغ مسائلی از جمله مسئولیت‌پذیری و مواجههٔ درست با دنیای بدون ارادهٔ آزاد. این نیمهٔ دوم به‌مراتب برای من جذاب‌تر و کاربردی‌تر بود. 
به‌طور کلی مثل خیلی دیگه از کتاب‌های از این دست، حجم کتاب می‌تونست کمتر از نصف باشه. 
ترجمهٔ عباس سیدین از این کتاب خوب و روشنه، و شوخی‌ها و لحن سرحال ساپولسکی رو به خوبی منتقل می‌کنه.
        

          "محتوم" یا به عبارت ساده تر " تعیین شده" کتابی‌ست که با مثالهای فراوان بر پایه آزمایشات و مستندات علمی به این موضوع می‌پردازد که عناصر پنهانی در تصمیم گیریهای ما وجود دارند. زمانیکه که ما خیال میکنیم انتخابی آزاد و از روی اراده داشتیم، انتخابی بوده به واسطه جمع جبری این عناصر پنهان و پشت پرده.

کتاب پر از پژوهشهایی ست که اگر زمینه‌ی آشنایی با این سری مباحث علمی و زیست شناسی را نداشته باشیم ممکن است حوصله سر بر و نامفهوم باشد. پژوهشها و مقالات آورده شده اگر چه چاپ هم شدند اما اینکه چقدر سندیت دارند و یا چقدر قابل تکرار هستند چیزیست که جای سوال دارد؟!

ساپولسکی در این کتاب از همه جا و از هر دری مثالی آورده است.  از تصمیمات قضات،جراح ،معلم، گیاه شناس،تاثیر روز تولد،رنگ مورد علاقه، سطح رفاه خانواده،گذشته‌ی ما،کودکی و حتی تروماها ....
همه را مورد کنکاش و بررسی قرار می‌دهد اما در عین حال که صحبتهایش به نوعی درست است اما به هر حال ممکن است تعدادی از این پژوهشها و مقالات نیز درست نباشند و عوامل تاثیرگذار دیگری نیز در این پژوهشها دخیل باشند. یا حتی ممکن است دیگر تکرار نشوند. به نوعی از کلام خودش بر علیه خودش می‌شود استفاده کرد.


از منظر علمی و پژوهشی در این کتاب می‌خوانیم که در یک تصمیم و حرکت ما عناصر پنهان بسیاری اثرگذارند. مثل تستسترون(تستوسترون) و اکسی توسین که قضاوتها و انتخابهای ما را دستخوش تغییراتی میکنند.

کتاب را از جهت مقالات و پژوهشهایی که آورده بود دوست داشتم و دنبال پاسخی برای جبر یا آزادی اراده نبودم. برای درک بهتر کتاب نیز از پادکست جناب مکری بهره گرفتم که بسیار پر بار بود.

در این بین نیز با مقاله "گوردون پنیکوک" در باب "حرف مفت" آشنا شدم .این که ما تا چه حد نا آگاهانه چرت و پرت ها را می‌پذیریم؟! یا چقدر مردم می توانند "حرف مفت‌ها" را بپذیرند؟!

به درصد قابل توجه ای از مخاطبین وقتی یکسری حرفهای بی سر و ته و مبهم بزنیم که نتوانند بفهمند، واکنش‌شان این است که خیلی عمیق بود! خیلی جالب بود! دنیایی از علم بود!
یا نمی‌فهمند یا خیال میکنند که فهمیدند می‌گویند عجب چیزی بود!
گوردون آن اصطلاح را " حرفِ مفتِ به ظاهر عمیق" می‌نامد. استفاده از لغات شیکی مثل کوآنتوم،تشعشع،کیهان عدم قطعیت...که به ظاهر عمیق هستند ولی در مطلب ارائه داده شده قابل فهم و مرتبط نیستند.
        

          بسیار عالی بود.
اول این رو در نظر بگیرید که کتاب کاملا علمیه، و کلی چیزهای مختلف میشه ازش یاد گرفت. به دیدگاه فلسفی، روانشناسی، خداشناسی، دینداری، زیست شناسی، فیزیک کوانتومی، نظریه آشوب و چیزهای دیگه صحبت می‌کنه و این بسیار آگاهی بخش بود.
کتاب در کل جدیده به قول نویسنده ۵۰ در صد موارد کتاب برای کشفیات ۵ سال اخیره زیست شناسی و از این جهت هم قابل تامله.
و این رو هم در نظر بگیرید کتاب جواب همه‌ی سوالاتتون رو میده.
بعضی جاها توضیحات زیست شناسیش زیادی و حوصله سر بره ولی شاید نویسنده فک کرده علمی توضیح بده قانع کننده تر میشه.

درباره ترجمه بگم که خالی از مشکل نیست، غلط های املایی داره، گاهی جمله بندی نامفهومه که امیدوارم تو نسخه های بعدی اصلاح کنن (حداقل من لیست موارد غلط املایی رو به ادمین نشر نوین فرستادم و قول اصلاح دادن)