آخرين ضربت را خداوند عالم به صورت امداد غيبى بر آنان وارد آورد و باد سرد و توفان شديدى را شبانه بر آنان مسلط ساخت. طوفان اردوگاه آنان را به هم ريخت و امكان اقامت را سلب كرد و ابوسفيان دستور بازگشت به مكه را صادر كرد. [۴] خداوند از اين نصرت خويش چنين ياد مى كند: اى كسانى كه ايمان آورده ايد، نعمت خدا را به ياد آوريد، آن گاه كه لشكرهايى به سراغ شما آمدند ولى ما باد و توفان و لشكرهايى كه آنها را نمى ديديد، فرستاديم و خداوند همواره به آنچه مى كنيد، بيناست. و خداوند، كافران را با دلى پر از خشم [و حسرت] باز گرداند بى آنكه نتيجه اى از كار خود گرفته باشند و خداوند جنگ را از مؤمنان برداشت و خداوند همواره نيرومند و شكست ناپذير است. [۵] ---------- [۴]: . بلاذرى، پيشين، ج ۱، ص ۳۴۵؛ ابن سعد، پيشين، ج ۲، ص ۷۱؛ طبرى، پيشين، ج ۳، ص ۵۱-۵۲؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابى طالب، ج ۱، ص ۱۹۸؛ طبرسى، اعلام الورى، ص ۹۲؛ سمهودى، پيشين، ج ۱، ص ۳۰۵؛ مجلسى، پيشين، ج ۲۰، ص ۲۰۸-۲۰۹. [۵]: . احزاب (۳۳): ۹ و ۲۵.

عرب جاهلى، مبدأ تاريخ ثابت و منظمى نداشت، بلكه حادثه اى از حوادث مهم محلى مانند مرگ شخصيتى بزرگ و مشهور يا جنگى خونين بين دو قبيله را مدتى مبدأ تاريخ قرار مى داد. [۱] حتى همۀ قبايل عرب مبدأ تاريخ واحد نداشتند، بلكه هر قبيله حادثه اى را كه به نظر او مهم مى آمد، مبدأ تاريخ قرار مى داد. [۲] هنگامى كه سپاه فيل به فرماندهى ابرهه، فرمانرواى حبشه كه براى تخريب كعبه، به مكه حمله كرده بود، [۳] به صورت خارق العاده و با قدرت نمايى غيبى خداوند شكست خورد؛ اين رويداد، ديگر حوادث آن روزگار را تحت الشعاع قرار داد و آن سال مدتها به عنوان «عام الفيل» مبدأ تاريخ قرار گرفت. [۴] حضرت محمد صلى الله عليه و آله در همان سال در مكه متولد شد. [۵] اين حادثه با توجه به برخى از قراين و شواهد، از جمله هجرت حضرت محمد صلى الله عليه و آله در سال ۶۲۲ ميلادى و نيز وفات آن حضرت كه در سال ۶۳۲ ميلادى و در سن ۶۰-۶۳ سالگى رخ داده، در حدود سال ۵۶۹-۵۷۰ ميلادى بوده است.

در بازگشت از حجّة الوداع، در روز هيجدهم ذيحجه، در سرزمين «غديرخُم»، [۲۰] سه ميلى جُحْفه، با نزول آيۀ «يا أَيُّهاَ الرَّسُولُ بَلِّغْ ما انْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ... » [۲۱] پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله دستور توقّف كاروان صدهزار نفرى حجاج را در آن سرزمين بى آب و علف و در هواى بسيار گرم صادر فرمود و پس از اقامۀ نماز جماعت ظهر، در نقطه اى بلند قرار گرفت و خطبه اى ايراد نمود و طى آن، نخست از نزديك شدن پايان عمر خويش خبر داد و آن گاه نظر مسلمانان را در مورد دعوت و رسالت خويش خواستار شد كه همگى، ابلاغ دعوت و ارشادها و هدايتهاى او را تأييد كردند. پيامبر اسلام سپس دربارۀ «كتاب و عترت» دشمنان او را خوار و ذليل نما، پروردگارا على را محور حق قرار بده. در اين هنگام آيۀ «... أَليَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِىٖ وَ رَضَيْتُ لَكُمُ الاسْلامَ دِيناً... » [۱] نازل شد و اكمال دين و اتمام نعمت هدايت را با انتصاب على عليه السلام به جانشينى پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله، اعلام نمود. آن گاه ياران پيامبر اين منصب را به على عليه السلام تبريك گفتند. [۲] ---------- [۲۰]: . اين نقطه، آخرين مسير مشترك كاروانيان بود و از آنجا راه حجاج مصر و عراق و مدينه از هم جدا مى شد. [۲۱]: . اى پيامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده ابلاغ كن، و اگر نكنى رسالت او را انجام نداده اى! وخداوند تو را از [گزند] مردم نگاه مى دارد. خدا گروه كافران را هدايت نمى كند (مائده (۵): ۶۷). [۱]: . امروز كافران از [كارشكنى در] دين شما نوميد گرديدند، پس از ايشان مترسيد و از من بترسيد، امروزدين شما را برايتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم و اسلام را براى شما [به عنوان] آيين برگزيدم (مائده (۵):، ۳). [۲]: . علامه امينى، الغدير فى الكتاب و السنّة و الأدب (بيروت: دارالكتب العربية)، ج ۱، ص ۱۰-۱۱.

به نقل محدث بزرگ اهل سنت، حاكم نيشابورى، پيامبر فرمود: «پيكار على بن ابى طالب در جنگ خندق با عمروبن عبدود، از اعمال امت من تا روز قيامت، حتماً افضل است. » [۲] با كشته شدن عمرو، سپاه احزاب روحيۀ خود را باختند و آثار شكست در ارودگاه آنها ظاهر گشت و قبايل مختلف هر كدام به فكر بازگشت به زادگاه خود افتادند. [۳] ---------- [۲]: . المستدرك على الصحيحين، تحقيق: عبدالرحمن المرعشى (بيروت: دارالمعرفة، ط ۱، ۱۴۰۶ ق)، ج ۳، ص ۳۲. [۳]: . كراجكى، پيشين، ص ۲۹۹.