زمانی رامین جهانبگلو از برلین پرسیده بود که نقدش به هانا آرنت چیست و او پاسخ داده بود که آرنت بر خلاف شناخت دقیقش از آلمان چندان شناخت درستی از شوروی نداشته است. شاید این کتاب و دقت و ظرافت برلین در توصیف این نظریه پرداز شهیر قرن بیستم از روسیه موید صحیح بودن این داوری او باشد. کتاب روایتی است از مجموعه یادداشت های برلین در مورد شوروی. از سفرها و توصیف وضعیت این کشور برای غربیان و دیدارها و گفتگوهایش با روشنفکران و ادیبان روس و چند مقاله در توصیف شوروی از نظر سیاسی و دیپلماتیک. برلین به ما توضیح می دهد که چگونه مردم عادی و به خصوص روشنفکران و کارمندان دولت سردرگم اند که حزب و حکومت بالاخره چه نظری دارند، اینکه مردم باید هر لحظه نگاه و عقیده شان را با حاکم منطبق کنند و کسی که امروز محبوب است ممکن است فردا مغضوب و محصور باشد و همین باعث می شود مردم مداوما بترسند. نوشته های او در مورد روشنفکران روس به ما نشان می دهد که چگونه حکومت این افراد را با انواع اتهام ها لکه دار می کند، در تاریخ بدنامشان می کند به آنها تهمت می زند سپس به حصر در می آورد و در نهایت وقتی فراموش شدند آنها را ذره ذره می کشد. توصیف برلین از چگونگی اداره حکومت توسط استالین نیز جالب است او می گوید رهبران شوروی با نیروهای فشار خود سرکوب را به اوج می رسانند، سپس کمی فضا را باز می کنند و رهبر، نیروهای فشار را تنبیه می کند. به این شکل هم در جامعه همیشه امیدی کاذب شکل می گیرد که توده مردم آن را مدیون رهبر می داند و هم اینکه عوامل سرکوب حذف یا تعدیل می شوند تا نکند قدرتشان زیاد شود و بخواهند علیه استالین توطئه کنند. اینکه در این نظام ها چه قدر مفاهیم علمی بی معنا می شوند، علوم انسانی به خصوص علوم سیاسی خار و خفیف به شمار می روند و برای حکومت خطرناک اند و اینکه بسته بودن فضا باعث شده تا مردم روسیه تقریبا هیچ چیزی راستی در مورد دنیای غرب ندانند نیز از مباحث جالب کتاب است. مثلا برلین توضیح می دهد که مردم به شنیدن دروغ از حکومت عادت کرده اند، به اینکه در مدرسه و دانشگاه درس هایی بخوانند که هم استاد و هم دانشجو به آن باوری ندارند و اینکه تنها پایان نامه هایی قبول می شوند که به سیاست های رسمی و جزوه ها و نوشته های حکومتی ارجاع بدهند. برلین پیچیده ترین مسائل جهان سیاست را با نثری روان اما پر عمق به ما نشان می دهد و خواندن این کتاب او لازم است تا بفهمیم چرا باید از آرمان شهرها، از ایده های کلان، از چپ گرایی و ایدئولوژی ترسید.

#برلین
#آیزایا_برلین
#روسیه
#شوروی
#ذهن_روسی_در_نظام_شوروی 
#چپ_گرایی 
#مارکسیسم