بریده‌ کتاب‌های محمدصدرا وثوق

ایرانی بودن از دیرینه‌ترین زمان‌ها کار آسانی نبوده است.

بنابراین، یک چیز واضح است... در موقعیت اجتماعی کنونی، غیرممکن است که گروهی از انسان‌ها - هرچقدر خوش‌نیت، هرچقدر نگران مبارزه علیه تصنعات اجتماعی و تلاش برای آزادی و کار دسته‌جمعی باشند - خودبه‌خود در میان خود استبداد نیافرینند. باز تصنعات اجتماعی به این استبداد اضافه می‌شود. بدون آنکه در عمل استبداد را نابود کنند. استبدادی را که در تئوری به نابودی‌اش برخاسته‌اند. بدون آنکه سهواً مانع ترویج همان چیزی نشوند که مایل‌اند آن را ترویج دهند. پس چه باید کرد؟ خیلی آسان است... کار جمعی برای هدفی مشخص. اما جداجدا.

وارد ترمینال که شدیم اغلب خودشونو می‌کشیدن کنار. بو می‌دادیم؛ بوی خون, بوی عرق، بوی گوشت سوخته و دود، بوی مرگ، بوی جنگ. لعنت بهش! بوی شیرین جنگ. جنگ، نزدیکی به مرگ و نشستن روی خاک آدما رو بی‌آلایش می‌کنه. آدما تو اون شرایط با هم مهربون‌تر می‌شن. دمشق خیلی از جنگ دور شده. به همون نسبت که خطر نداره باقی آثار جنگو هم نداره. آدمام، بسته به فاصله‌شون تا جنگ، عوض می‌شن، از دمشق بدم می‌آمد. «دمشق مرکز تجمع چند تا گروهه. اول بازنشسته‌هایی که ایران کاری نداشتن یا جایی نبوده که بذارنشون یا زیادی غرغر می‌کردن یا... خلاصه بهشون گفتن برید سوریه. ایثا هم که بی کار! البته که کاربرد رزمی ندارن؛ ولی خوب جنگ کلی هم کار غیررزمی داره که باید انجام بشه و چه بهتر که از نیرویی استفاده کنن که کاربرد رزمی از بیخ نداره. دومین گروه جوانان جویای نام. این گروه به راحتی گروه اول، با همون دیدار اول قابل تشخیصن؛ یقه‌های سفید و بسته، لباس‌های اتودار و صد البته تمیز و معطر مو و ریش همیشه کوتاه و مرتب. اخه اینجا آرایشگاه مجانیه. اینام خودشونو خفه می‌کنن. پوست خوب. اوایل برای خودمم باورش سخت بود. اما اینا بار سنگینشون خودکاره و کاغذ آچهار و عمومی‌ترین فضاهایی که توش می‌رنم نمازخونه‌ست و سالن غذاخوری. اغلب حرم نمی‌رن. چون ممکنه به وقت انتحاری بیاد. البته اینکه تا حالا نیومده چندان مهم نیست مهم اینه که هميشه ممکنه بیاد. به جاش هر روز از پشت پنجره اتاق‌هاشون, رو به حرمین سلام می‌دن.

شریفان به یک نوعند و شریران به صدگونه.

ولی بیشتر مردمان چنین نمی‌کنند بلکه [بجای عمل] به نظر (تئوری) پناه می‌برند و می‌پندارند که فیلسوفند و از این طریق دارای فضیلت می‌توانند شد. اینان مانند بیمارانی هستند که به سخن پزشک بدقت گوش می‌دهند ولی از دستورهای او پیروی نمی‌کنند. همچنان که آن بیماران اگر بدین روش ادامه دهند هرگز تندرست نمی‌شوند اینان نیز اگر بدین نحو به فلسفه دل بسپارند هرگز دارای روح سالم نمی‌گردند.

حتى لرد كوشل هم به هیجان آمده بود، اما ژنرال بی‌توجه به شرایط از خوزه پرسید: «چرا این قدر از مرگ می‌ترسی؟» و او در حالی که یقه ی خیس لباسش را درست می‌کرد جواب داد: «طبیعی است... ترس از مرگ باعث خوشبختی و رضایت از زندگی می‌شود، چیزی که شما ندارید ژنرال!»

راست میگویم ژنرال... از فرصت استفاده کن و حالا که من دارم می‌میرم با من بمیر، هیچکس مثل من پیدا نمی‌شود که این را به تو بگوید چون من هیچ وقت قصد نداشتم که خودم را شبیه کسی ،کنم چه برسد به قهرمان ملی.... من تنها شیشه‌گری ساده و غمگین بودم که مثل پدرانم بطری می‌ساختم فرصت را غنیمت بشمار ژنرال مرگ آن قدرها که فکر می‌کنیم آزار دهنده نیست!»

خروشی برآورد کاندر جهان که دید این شگفت آشکار و نهان که گر من کشم گر کسی پیش من برادر بود کشته گر خویش من بگفت این و بهرام یل جان بداد جهان را چنین است ساز ونهاد

خانم‌های مشکی پوشی که برای گرداندن سگ‌هایشان می‌آیند از زیر تاقی‌های کنار دیوار می‌گذرند آن‌ها به ندرت وسط روز بیرون می‌آیند ولی از گوشه چشم، نگاه‌های دخترانه و حاکی از رضایت به مجسمه گوستاو اَمپتراز می‌اندازند. احتیاجی نیست که اسم این غول مفرغی را بدانند ولی از روی فراک و کلاه سیلندری‌اش می‌فهمند که آدم حسابی بوده. او با دست چپ کلاهش را گرفته و دست راستش را روی تلی از کتاب‌های رحلی گذاشته یک کم مثل این است که انگار بابابزرگشان تو قالب مفرغ، آنجا، روی آن پایه ایستاده لازم نیست مدت‌ها نگاهش کنند تا بفهمند که او هم در همه زمینه‌ها مثل آن‌ها، درست مثل خود آن‌ها فکر می‌کرده او اقتدار و دانش بی‌کرانش را که از کتاب‌های رحلی له شده در زیر دستش کسب کرده در خدمت خرده افکار پروپاقرصش قرار داده است. خانم‌های مشکی‌پوش به دیدن او تسکین می‌یابند و می‌توانند آسوده خاطر به کارهای خانه برسند و سگ‌هایشان را به گردش ببرند دیگر آن‌ها مسئول دفاع از اندیشه‌های مقدس و والایی که از پدرانشان اخذ می‌کنند .نیستند مردی برنزی پاسداری از آن‌ها را به عهده گرفته است.

او برای ارزیابی هرچیزی به گذشته نگاه نمی‌کند بلکه آینده را در نظر می‌گیرد. گذشته از دست رفته و مهم نیست بهای اصلی وسایل چقدر است. آن‌ها فقط برای درآمدی که در آینده انتظار می‌رود، ارزشمند هستند، ارزش آن‌ها در گذشته برای همیشه از بین رفته است.

کنش نیرویی که ما نمی‌توانیم از سرشتش هیچ مفهومی در سر داشته باشیم روزی روزگاری صفات زندگی را در مادۀ بی‌جان برانگیخت. شاید این فرایند شبیه همان نوع فرایندی باشد که بعداً سبب تحول آگاهی در قشر خاصی از ماده زنده شد. سپس تنشی در آنچه قبلاً ماده بی‌جان بود به وجود آمد و کوشید تا خود را ملغی سازد. بدین شیوه نخستین غریزه پا به عرصه وجود گذاشت: غریزه بازگشت به سوی حالت بی‌جان. در آن زمان هنوز مردن برای موجود زنده امری سهل و ساده بود؛ احتمالاً طول زندگی‌اش کوتاه بود و جهتش را ساختار شیمیایی زندگی‌ای جوان تعیین می‌کرد شاید برای مدت زمانی طولانی موجود زنده به همین ترتیب مداوماً از نو خلق می‌شد و به سهولت می‌مرد، تا این که تأثیرات خارجی قاطع به چنان شیوه‌ای تغییر یافتند که موجود هنوز در حال بقا را مجبور ساختند تا هرچه بیشتر از مسیر اصلی زندگی فاصله گیرد و قبل از آنکه به هدف خود یعنی مرگ برسد، راهی پر پیچ و خمتر را طی کند این مسیرهای پر پیچ و خم به سوی مرگ که غرایز محافظه‌کارانه وفادارانه از آنها محافظت می‌کنند در حال حاضر تصویری از پدیده‌های زندگی را به ما ارائه می دهند. اگر ما قاطعانه سرشت منحصراً محافظه‌کارانه غرایز را مد نظر گیریم نمی‌توانیم به هیچ مفهوم دیگری از منشأ و هدف حیات دست یابیم.

همچنین رها کردن این عقیده می‌تواند برای بسیاری از ما دشوار باشد که در بشر غریزه‌ای برای کمال در کار است. غریزه‌ای که آدمیان را به اعتلای اخلاقی و دستاوردهای فکری بلندمرتبه فعلی رسانده است و انتظار می‌رود که مواظب تحول آن‌ها تا سرحد ابر انسان باشد. به هر تقدیر من هیچ اعتقادی به وجود چنان غریزه درونی ندارم و قادر نیستم تصور کنم که چگونه این توهم خیرخواهانه باید حفظ شود. به نظر من تحول فعلى موجودات بشری طالب هیچ نوع تبیینی متفاوت از تبیین مربوط به حیوانات نیست. آنچه در اقلیتی از افراد انسانی به عنوان اجباری خستگی ناپذیر به سوی تکامل بعدی ظاهر می‌شود، می‌تواند به سهولت به عنوان نتیجه سرکوب غرایز فهمیده شود که هر آنچه در تمدن بشری گرانبهاترین است بر مبنای آن استوار است. غریزه سرکوب شده هرگز از کوشش برای ارضا کامل باز نمی‌ایستد که خود متشکل است از تکرار تجربه نخستین ارضا.

آدمی نمی‌تواند امیدوار باشد به چنین جایی برسد، چون زندانی‌ای که قصد فرار دارد، فراری که شاید انجام شدنی باشد، لیکن همزمان قصد دارد زندان را تبدیل به محل خوشگذرانی واقعی کند؛ لیکن اگر بخواهد فرار کند، نمی‌تواند به این تبدیل دست زند، و اگر دست به تبدیل زند دیگر نمی‌تواند بگریزد. من نیز در این رابطه خاص ناخوشی که با تو دارم، نمی‌توانم به استقلال دست یابم مگر با اقداماتی که حتی الامکان پیوند کمتری با تو داشته باشند؛ در عین حال ازدواج اقدامی بزرگ است، چیزی که چنین استقلال محترمانه‌تری را تضمین می‌کند، لیکن همان چیز بیش از هر چیز دیگر به تو وابسته است. در کوشش برای خارج شدن از این دایره، چیزی شبیه دیوانگی وجود دارد و هریک از اقدامات من در زندگی کمابیش از این دیوانگی آزار دیده‌اند.

به علاوه یک پادشاه باید مدام با ملت خود کنار آمده، با آنها زندگی کند و لازم نیست همواره با همان عده خواص اعیان و اشراف زندگی کند، زیرا شخص شاه قادر است به عده اعیان افزوده و یا از نفرات آن‌ها بکاهد و هر روز بخواهد می‌تواند قدرت و اقتدارات آنها را سلب کرده و یا بر آن افزوده و این عمل برای یک شهریار مقتدر هیچ ایرادی ندارد.

بنابراین ممکن است ما این درس را بیاموزیم که هنگام فتح کشور، شخص باید تمام آسیب‌هایی را که می‌خواهد وارد بیاورد قبلاً پیش‌بینی کند و تنها در یک نوبت به آن‌ها ضربت وارد آورد و به گونه‌ای باشد که هرروز محتاج به ارتکاب آن‌ها نشود و قدرت داشته باشد که به‌دلیل ترک آن‌ها افکار مردم او را مطمئن و راحت کند… با ملت خود چنان با تدبیر رفتار نماید که در هر تغییرات خوب و بد یا اتفاقات مخالف و موافق که بعدها بروز می‌کند مجبور نشود سیاست یا رفتار خود را نسبت ملت تغییر دهد.

از طرف ملت (تحت حکمرانی پادشاهی مطلقه) هیچ‌گونه ترسی نباید داشت زیرا همانطور که پیش‌از استیلا به آن سرزمین، هیچ امیدواری نسبت به آن‌ها وجود نداشت، پس استیلا نیز نباید از آن‌ها ترسید.