تفسیر علیه تفسیر
«علیه تفسیر» مشهورترین مقاله‌ی سوزان سانتاگ است و از زمان نگارش آن (1964) به بعد، کم‌تر کتاب تئوریک سینمایی یا ادبی‌ای را می‌توان یافت که به آن ارجاع نداده باشد. نام این مقاله بر روی اولین مجموعه مقالات سانتاگ هم نشسته و به نوعی شناسنامه‌ی او به حساب می‌آید.
سانتاگ در این مقاله، ابتدا به بیان سیری از تاریخ هنر می‌پردازد که «نخستین تجربه‌های هنری قاعدتا می‌باید راز آلود و سحرآمیز بوده باشند». بعدها «فیلسوفان یونانی پیشنهادشان این بود که هنر امری تقلیدی است». بعدها هنر واقع‌گرا پدید آمد. و «ما به وظیفه دفاع از هنر سنجاق شدیم»؛ تئوری‌ها و نظریه‌ها پدید آمدند و «فرض هم‌چنان این است که اثر هنری یعنی محتوای آن». سانتاگ سپس به نظریه تفسیر هنر می‌پردازد: «تفسیر در هنر یعنی بیرون کشیدن مجموعه‌ای از عناصر (X، Y، Z و الی آخر) از کل اثر، کار تفسیرگر تقریبا مثل ترجمه است. تفسیرگر می‌گوید ببین، نمی‌بینی X درواقع همان A، و Y درواقع همان B است؟» و اینکه؛ «تفسیر در دوران ما حتی پیچیده‌تر هم هست». و بعد، سانتاگ به تفسیرگرانی که کارشان ترجمه آثار هنری است و دیگر نمی‌گذارند ما از خود اثر لذت ببریم، بی‌محابا حمله می‌کند: «فوران تفسیرهای هنر، امروزه حواس ما را مسموم می‌کند» و حتی حملات شدیدتر: «تفسیر، انتقام خرد است از هنر.»
در انتها سانتاگ خود برای برخورد و نقد آثار هنری راه‌کاری ارائه می‌دهد: نقد فرمالیستی؛ «من نمی‌گویم آثار هنری وصف ناپذیرند و نمی‌شود آن‌ها را توصیف کرد و یا درباره‌شان توضیح داد. می‌شود. مساله این است که چه‌طور؟... چیز‌ی‌که در وهله اول موردنیاز است، توجه بیشتر به فرم است... بهترین نقد، که چیز نادری است، از نوعی است که ملاحظات محتوایی را در ملاحظات فرمی حل کند.»
مقاله «علیه تفسیر» امروزه و چهل سال بعد از نگارش هم‌چنان کاربردی و تازه است. با همان شجاعت همیشگی سانتاگ. و البته با جملاتی زیبا و به یاد ماندنی نظیر این: «هیچ کدام از ما نمی‌توانیم معصومیت پیش از آمدن تئوری‌ها را بازگردانیم.»


احسان رضایی، هفته‌نامه‌ی همشهری جوان، شماره‌ی 4، 26 دی 1383.
          

            سانتاگ را این چند سال در ایران حسابی تحویل گرفته‌اند. کارهایش در طیفی از مفهوم‌پردازی در زمینه‌ی عکاسی تا ایدز به فارسی ترجمه شده‌اند. این کتاب که بعد از انتشارش سانتاگ را به شهرت رساند، مجموعه مقاله‌های او را در زمینه‌های مختلف در بر گرفته، از تأمل در مفاهیم مجردی مثل سبک یا تراژدی تا نقد کارهای نویسندگان مطرحی مثل آرتو، کامو، سارتر و لوکاچ. سانتاگ در این کتاب بر منتقدانی که آثار ادبی و هنری را در چارچوب‌های نری‌شان محدود می‌کنند و می‌کوشند معنای پسِ آن‌ها را پیدا کنند، می‌شورد و در عوض، به درک خود آثار و لذت این مواجهه دعوت می‌کند. 


ماه‌نامه‌ی شهر کتاب، شماره‌ی هشتم، سال 1395.
          

            تنها بخش سوم این کتاب مشهور سانتاگ مستقیماً به درام ربط دارد، اما همان پنج یادداشت و حدود هفتاد صفحه از چهارصدواندی صفحه آن‌قدر خوب است که می‌تواند کل کتاب را با خودش به لیست کتاب انتخابی من از کتاب‌های حوزه‌ی تئاتر در سال 1394 بکشاند. از من بپرسید، می‌گوید علیه تفسیر بهترین کتاب سال 1394 بود. 

به قلم رفیق نصرتی، ماه‌نامه‌ی شهر کتاب، شماره‌ی هفتم، سال 1394.
          

            از متن کتاب:
پاوزه در ماههای پایانی زندگی اش در بحبوحه ی رابطه ای ناراحت کننده با یک ستاره ی سینمای آمریکایی ، مینویسد: «آدم به خاطر عشق یک زن خود را نمیکشد بلکه به این خاطر که عشق هر شکلی از عشق ما را به شکلی برهنه در فلاکتمان آسیب پذیری ،مان و پوچیمان بر ملا میکند ... آیا من در اعماق وجودم به این دلیل به این عشق شگفت انگیز آن چنان که در حال گذر بود چنگ نزدم .... تا خودم را به آن ایده ی قدیمی ام برگردانم به آن وسوسه ی مزمن، و یافتن بهانه ای
که دوباره به آن بیندیشم عشق و مرگ این همان الگوی وراثتی است. یا در جایی دیگر پاوزه با حال و هوایی کنایی مینویسد: «فکر نکردن به زنها ممکن است درست همان طور که آدم به مرگ فکر نمیکند. دلمشغولی با زنان و مرگ هیچگاه دست از سر پاوزه بر نداشت، در حالی که به هر دوی آنها با نوعی اضطراب و حس بیمارگونه میاندیشید، چرا که در هر دو مورد مسئله آن بود که آیا او میتواند در موضعی برابر با موقعیت رویارو شود یا نه د یا نه چیزی که پاوزه در مورد عشق میگوید روی دیگر و آشنای آرمانی سازی رمانتیک است. پاوزه به کمک استاندال دوباره این واقعیت را کشف میکند که عشق نوعی افسانه ی ضروری است؛ مسئله آن نیست که عشق گاهی به اشتباه میانجامد، بلکه آن است که عشق اساساً یک اشتباه است. چیزی که فکر میکنیم پیوندی با فردی دیگر است در نهایت زمانی که نقاب از آن بر میداریم درمی یابیم که یکی دیگر از بازی های نفس منزوی بوده است.عشق میمیرد چرا که تولد آن یک اشتباه بوده است. با این حال زمانی که فردی جهان را بنا به واژگان پاوزه به صورت جنگلی از خودخواهی میبیند این اشتباه ضروری خواهد بود. و به این ترتیب نفس منزوی همواره در رنج خواهد بود زندگی رنج است و لذت عشق
نوعی داروی بیهوشی است.»