کتاب کوه جادو - نقد و نظرات دربارۀ کتاب کوه جادو

کوه جادو [Der Zauberberg] رمانی از توماس مان (1875-1955)، نویسنده آلمانی، که در 1924 انتشار یافت. و در سال 1929 یعنى پنج سال پس از انتشار، جایزه ادبى نوبل را براى نویسنده خود به ارمغان آورد. هانس کاستروپ جوان بورژوازاده ای است (مان در اینجا نیز، چنان که در بودنبروکها می بینیم، اگر نه به یک مکان هانسایی، دست کم به یک قهرمان ایالت هانسایی بازمی گردد) که برای اقامت چند روزه نزد پسرخاله خود یواخیم می رود که در آسایشگاه اووس تحت درمان است. ولی کاستروپ، همین که در معرض فضای مرگ آلود آسایشگاه قرار می گیرد، احساس می کند یا می پندارد که خود نیز بیمار است، و هفت سال در آنجا می ماند تا زمانی که جنگ جهانی 1914 او را از رؤیا بیرون می کشد و با خشونت به میدانهای نبرد می برد...

ادبیات داستانی دهه 1920 میلادی ادبیات اقتباسی داستان فلسفی ادبیات اگزیستانسیالیسم صد کتاب قرن لوموند ادبیات آلمان ادبیات کلاسیک برترین کتاب های تاریخ انجمن کتاب نروژ 1001 رمانی که باید قبل از مرگ بخوانید جایزه نوبل ادبیات فهرست برترین کتاب های اگزیستانسیالیسم

تموم شد...بعد از چندین ماه. یادم نمی‌آد هیچ رمانی رو آن‌قدر آهسته خونده باشم. اما چرا این اتفاق افتاد؟ فکر کنم بعد از تموم شدن کتاب بود که دلیلش رو فهمیدم. زن توماس مان یه مدت دچار یه بیماری ریوی می‌شه و می‌ره در یه آسایشگاه کوهستانی تا بهتر شه، درست شبیه همون آسایشگاه در کوه جادو. توماس مان می‌ره یه بار به زنش سر بزنه و قرار بوده سه هفته اون‌جا پیشش باشه. درست همون مدتی که هانس کاستورپ قرار بوده برای دیدن یواخیم در آسایشگاه سپری کنه. توماس مان هم مثل هانس کاستورپ در طول اقامت سه هفته‌ایش مریض می‌شه و دکترای اون‌جا بهش پیشنهاد می‌دن شش هفته بمونه. هانس کاستورپ هفت سال اون‌جا می‌مونه، توماس مان با اینکه به‌شدت وسوسه‌ی جادوی سکون اون بالا شده بوده برمی‌گرده و شروع می‌کنه به نوشتن «کوه جادو». این کتاب همون‌طور که خود توماس مان بارها گفته یه سمفونیه. و درست مثل یه سمفونی اتفاقات رو بازگو می‌کنه. زمان در این رمان که محور کلیدی داستانه، زمان اندازه‌گیری و ساعت‌ها نیست. زمان موسیقیاییه و همون‌طور که در موسیقی گذر زمان به گوش می‌رسه، در «کوه جادو» کیفیت گذر زمان رو با واژه‌ها تجربه می‌کنی. برای همینه که مثلاً سه هفته‌ی اقامت هانس کاستورپ یک سوم کتاب رو تشکیل می‌ده و چند سال آخر کمتر از صد صفحه‌ی کتاب رو. به همین دلیل هم من اوایل کتاب رو خیلی طول دادم ولی اواخرش سرعتم خیلی بیشتر شده بود. لحظه‌هایی در کتاب هست که هانس کاستورپ تنهایی و سکوت و انجماد زمانی رو در کوه جادو تجربه می‌کنه که بسیار شگفت‌انگیز بودن. مثل زمانی که در بالکن می‌نشست، یه عالمه پتو دورش بود و موسیقی گوش می‌‌داد و سیگار برگ می‌کشید. یا زمانی که رفت اسکی و در برف‌ها گیر کرد و رؤیا دید. توصیفات مان در این صحنه‌ها تکان‌دهنده بودن. یه چیز جالب درباره‌ی هانس کاستورپ این بود که در طول اون هفت سال، خیلی تلاش می‌کنه یه عالمه درباره‌ی همه چیز، حتی چیزهای بی‌ربط به هم مطالعه کنه و چیز یاد بگیره. به‌نظرم یه جورایی توماس مان می‌خواد نشون بده که یادگیری‌های جسته‌گریخته و پراکنده، اونم بدون این‌که منجر به کنشی در جهان و واقعیت بشن چقدر بیهوده و مسخره‌ است. طنز توماس مان هم خیلی جالب بود. در عین طولانی بودن و بعضی جاها بحث‌های سنگین و عمیقی که بین ستمبرینی و کاستورپ و نافتا درباره‌ی تعارضات بین اندیشه‌های اومانیستی و اندیشه‌های سنتی درمی‌گرفت، طنز توماس مان از ملال‌انگیز شدن کتاب می‌کاهید. خودِ توماس مان گفته توصیه می‌کنه آدما دو بار این کتاب رو بخونن، ولی گمون نکنم دیگه برم سراغش مگه این‌که دلیلی خیلی خاصی داشته باشه. خوندنش درست مثل سپری کردن هفت سال در جایی دور از همه بود و مطمئن نیستم که بخوام دوباره این نوع زیست و خوانش رو تجربه کنم.

اگر بپذیریم که رمان نیز مانند فلسفه آیینه زمان خویش است، زمانه شاهکارهای ادبیات برای ما گذشته. ما از دوران شاهکارها عبور کرده‌ایم و در زمانه‌ای زیست میکنیم که نه تنها شاهکاری نمیتوان در آن خلق کرد، بلکه درنگ خواندن شاهکار هم نیست. اینکه چرا نمیتوان شاهکار خلق کرد نیازمند بحثی دراز دامن است که من و بستری مثل بهخوان توان بیانش را نداریم. ولی اینکه چرا نمی‌توانیم شاهکار بخوانیم از دو وجه است. وجه اول اینکه با آن شاهکار یا نسبتی برقرار نمیکنیم و یا خیلی سخت ارتباطی میگیریم. و وجه دوم از این جهت است که وقتی از هشت صبح تا هشت شب مشغول دویدن برای یک لقمه نان بیشتر هستیم، کو فرصتی هست برای هزار صفحه رمان غامض خواندن؟! به شخصه کوه جادو را در مترو خواندم. ده صفحه هنگام رفت به محل کار و ده صفحه هم در هنگام بازگشت. بیشتر از سه ماه طول کشید تا از پس فتح کوهی چنین جادویی بر بیایم. اما چه می‌شود کرد! برای زنده ماندن غیر از این دست و پا زدن‌ها ازمان بر نمی‌آید. . باری. کوه جادو را به عمارتی بزرگ تشبیه کرده‌اند. در کوه جادو همه چیز هست. از فلسفه گرفته تا فیزیک، سیاست، تاریخ، عشق، هوس و قس علی هذا. نمیشود از جنبه‌ای گفته و جنبه دیگر را مسکوت گذاشت. به همین جهت توان گفتن درباره‌اش را ندارم. برای همین ترجیح میدهم چند دریافت‌ ناقصم خودم را از مان بگویم شاید در هنگام خواندن رمان به کار کسی آمد. ۱- مان پدری به معنای واقعی کلمه آلمانی دارد و مادری دورگه لاتین-آلمانی. پدرش روحیات بورژوازی اروپایی داشت؛ دقت، نظم، سختکوشی و غیره. برعکس، روحیات مادرش به هنر میل می‌کرد؛ هنر هم که با هرگونه نظمی بیگانه و با لاقیدی خویشاوند است. مان در تمام طول زندگی‌اش بین این دو سبک زندگی در نوسان بود و نمی‌توانست از هیچکدام دل بکند در عین اینکه نسبتشان با هم مانعة الجمع است. این کشمکش در آثارش بسیار منعکس شده. ۲- در مقام تشبیه؛ جسم مان ناتورالیسم است اما روحش بیشتر سمبولیسم. در همین رمان هر کس نماد چیزی است. مثلا ستمبرینی نماد بورژوا مسلکی تو خالی است که غیر از حرف‌های درشت زدن کاری از دستش بر نمی‌آید. نافتا نماد مسیحی‌ای انقلابی که با هر چیز مدرنی سر ناسازگاری دارد. مادام شوشا نماد زن شرقی که در عین دلربایی عیب‌های بسیاری دارد و قس علی هذا. ۳- مرگ و عشق در آثار مان جایگاه ویژه‌ای دارند چون هر دو مرموزند و برای انسان ناشناخته. گاهی نیز در نسبت با یکدیگر قرار میگیرند. ۴- مان از جهان واقعش، بالاخص جریان زندگی خود بسیار الهام گرفته. برای فهم بهتر آثارش باید زندگیش را بخوانید ( رجوع شود به لیستی که ترتیب خوانش آثار مان را در آن ذکر کردم ). مشخصا در این رمان شخصیت ستمبرینی به برادر مان، یعنی هاینریش مان، شباهت دارد که خود نویسنده‌ مهمی است. شخصیت نافتا هم شبیه خود مان است؛ البته شبیه مان متقدم ( اگر در به کار بردن چنین اصطلاحی مجاز باشیم ). . بیش از این نوشتن من وجهی ندارند. آقای دکتر رضا نجفی در جلسه‌ای با تسلطی که بر ادبیات آلمان دارند خوب به شخصیت مان و رمان کوه جادو پرداخته‌اند. این جلسه را در کانال تلگرامم بارگزاری کردم.

بهتر انتخاب کن، بهتر بخوان

کوه جادو

کوه جادو