محمد روشن در ادبیات ما نامی آشنا است و تصحیحات وی از آثار گذشتگان ما، غبار ابهام از بسیاری از آن آثار زدوده است. ترانه‌های خیام با پیش‌گفتاری بلند بالا و مفصل از مصحح آغاز می‌شود که طی آن ضمن بررسی زندگی خیام، به حادثه سه یار دبستانی نیز اشاراتی دارد. هم‌چنین، از تقویمی که توسط خیام در مقام یک ریاضی‌دان و منجّم تدوین گردید، سخن می‌گوید. هم‌چنین، از نامه‌ی حکیم سنایی غزنوی درباره‌ی طبیعت و خلق‌وخوی خیام سخن رفته است. در این پیشگفتار، به رسالاتی که از خیام است و یا منسوب به خیام است اشاره شده. آثاری چون رساله‌ای در جبر با عنوان «رسالة فی براهین علی مسائل الجبر و مقابله» کتاب میزان‌الحکم، نوروزنامه و چندین اثر دیگر. در پایان این پیشگفتار از مستشرقینی که درباره‌ی خیام نوشته‌هایی دارند سخن رفته است. در این دفتر رباعی‌های عمر خیام آورده شده و هر صفحه به یک رباعی اختصاص دارد.  


کتاب ماه ادبیات، سال یکم، شماره‌ی دوم.
          

            امروز تو را دسترس فردا نیست
و اندیشه  فردات به جز سودا نیست
ضایع مکن این دم ار دلت شیدا نیست
کین باقی عمر را بها پیدا نیست

در مورد شخصیت خیام سخن گفت کاری است بس دشوار. خیام شخصیتی ذوالابعاد دارد. از منظری دانشمندی مسلمان و از منظر دیگر فیلسوفی لاادری و مادی گراست. اما در مورد خیام سوء تفاهم و کج فهمی های  بسیاری پیش آمده است. اگر علاقه مند به دانستن مسئله خیام هستید می توانید کتاب ترانه های خیام نوشته صادق هدایت و فیلسوف بودار و رباعیات تودار از علی اصغر سید غراب و مصطفی حسینی را مطالعه کنید . 
          

            ترانه‌های خیام اثری است پخته، اندازه و محققانه. انگار ناف ما ایرانی‌ها را با این بریده‌اند که اگر قرار است دانشمند بنمایی حتما باید روده درازی کنی، اما خیام موجز می‌گوید، شیرین، اندازه. صادق هدایت نیز کوشیده به سادگی تمام بحری را که خیام در کوزه‌ای ریخته در هفتاد، هشتاد صفحه تبیین کند.  تلاش هدایت در این چند صفحه بیشتر بر این است که در ابیات منتسب به خیام سره را از ناسره جدا کند، اما با این حال به خوبی چراغ راهی به دستت می‌دهد که تمام عمر سیرابت می‌کند. نعشه‌ات می‌کند، نعشه‌ات می‌کند از جنون و حیاتی که بزرگترین نعمت است و ما از آن غافل...

گویند کسان بهشت با حور خوش است
من می‌گویم که آب انگور خوش است
این نقد بگیر و دست از آن نسیه بدار
کاواز دهل شنیدن از دور خوش است