کتاب اختناق ایران - نقد و نظرات دربارۀ کتاب اختناق ایران

این توضیحات مربوط به نسخۀ دیگری از این کتاب می‌باشد.

ویلیام مورگان شوستر مستشاری امریکایی بود که در سال 1289 پس از انقلاب مشروطه به ایران آمد و برای رفع نابسامانی های اقتصادی سِمَت خزانه دار کل ایران را به عهده گرفت. اما با گذشت هشت ماه از خدمت او، روسیه به دولت ایران اولتیماتوم داد که اگر شوستر از ایران خارج نشود، به ایران حمله خواهد کرد. اگرچه مجلس در برابر این تهدید مقاومت کرد، دولت به آن تن داد. شوستر خاطرات آن هشت ماه را با عنوان اختناق ایران منتشر کرد که امروز از جمله منابع دست اول سال های پس از مشروطه در ایران به شمار می رود. اختناق ایران با درآمد شوستر درباره ی وضع سیاسی ایران در سال های پیش از مشروطه تا ورود او به ایران آغاز می شود. سپس شوستر آنچه را بر خودش گذشته نقل می کند. در این چاپ پیوست هایی هم به کتاب اضافه شده است: متن قانون اساسی، قرارداد 1907 روسیه و انگلیس، مقاله ی شوستر در تایمز لندن در انتقاد از سیاست روسیه و انگلیس، نامه نگاری های شوستر و سفیر بریتانیا در تهران و ...ویلیام مورگان شوستر حقوقدان و کارشناس مالی امریکایی در 1877 در واشنگتن متولد شد. او بیش از همه به خاطر حضور هشت ماهه اش در ایران به عنوان رئیس خزانه داری کل ایران در سال های پس از استبداد صغیر شناخته می شود. شوستر در سال 1899مسؤول گمرک کوبا شد و در 1901 به فیلیپین رفت و گمرک این کشور را به دست گرفت. در سال 1910 وزیرمختار ایران در امریکا از دولت امریکا خواست که یک کارشناس امور مالی توانا و پاکدست به دولت ایران معرفی کند تا به اصلاح امور مالی بپردازد و اهداف دولت نوپای مشروطه را پی بگیرد. به این ترتیب شوستر در 1911 به ایران آمد. اما در بحبوحه ی درگیری های دولت و مجلس ایران و حضور نیروهای نظامی روسیه تنها هشت ماه در ایران به کار مشغول بود و به خواست کابینه از کار خود استعفا داد و به کشورش بازگشت. شوستر بلافاصله پس از بازگشت به امریکا مشاهدات خود را مکتوب کرد و در قالب کتاب اختناق ایران منتشر کرد که امروز از جمله اسناد ارزشمند آن برهه از تاریخ ایران است. شوستر در 1960 در نیویورک درگذشت.حسن افشار در سال 1332 در میاندوآب زاده شد. او سه سال در دانشگاه ملی در رشته ی معماری و شهرسازی تحصیل کرد، اما این رشته را نیمه کاره رها کرد و برای تحصیل در رشته ی سینما به امریکا رفت. او پس از اتمام تحصیلاتش در 1359 به ایران بازگشت و کار ترجمه را آغاز کرد. این نخستین ترجمه های حرفه ایش کتاب هایی در زمینه ی سینما بود. افشار تاکنون حدود 60 کتاب در زمینه های گوناگون، به خصوص تاریخ و ادبیات، ترجمه کرده است و شمار کتاب های ویراسته ی او به بیش از صد کتاب می رسد. درباره این کتاب بیشتر بخوانید

تاریخ ایران دهه 1910 میلادی ادبیات کلاسیک ادبیات آمریکا ادبیات واقع گرایانه

اسم این کتاب هست: «اختناق ایران: قصه‌ی دیپلماسی اروپایی و دسیسه‌بازی شرقی که باعث سلب حقوق ملی دوازده میلیون مسلمان شد» روایتی شخصی از ویلیام مورگان شوستر در خصوص ماجرای مأموریت وی در ایران که به دعوت مشروطه‌خواهان و برای سر و سامان دادن امور مالیه با لحاظ نمودن نرفتن زیر بار یوغ استعمار انگلیس و روسیه، به ایران می‌آید و پس از هشت ماه، با اولتیماتوم روسیه از ایران اخراج می‌شود. خواندن این کتاب در فهم زمینه‌های تاریخی وضعیت امروز ما، نقش بسیار مؤثری دارد. روایتی صریح، شفاف و صادقانه از وضعیت و خلقیات مردمان و حاکمان این سرزمین از یک‌سو و از سویی دیگر جفا و ظلم دولت‌های روس و انگلیس در حق ایران و ایرانیان. این جملات از کتاب، گویای همه‌ی آن چیزی است که مورگان شوستر قصد روایت آن را دارد: «هرکس هفته‌ای در ایران زندگی کند، پی می‌برد که اصلاح مالی این کشور بستگی تام و تمام به احیای فوری امنیت و ایجاد یک دولت مرکزی قوی دارد، دولتی که بتواند ابراز وجود کند و در دورترین نقاط کشور خط‌اش را بخوانند. مادامی که سیاست کنونی عقیم‌سازی دولت ادامه داشته باشد، تا زمانی که موضع صریح قدرت‌ها جلوگیری از هر تلاش ثمربخش دولت به این یا آن بهانه -اما همیشه برای حفظ منافع خود در ایران- و انداختن دولت از چشم ملت و نگه‌داشتن دائم کشور در حالت فروپاشی مالی باشد، احیای مالی به همان اندازه بی‌نتیجه خواهد بود که نوشتن سند امتیازی بر روی یخ یا دادن وعده‌ی بی‌طرفی‌ای که بی‌طرفی عملی به بار نیاورد. مشکلات داخلی ایران به تنهایی برای تخلیه‌ی منابع کشور کافی است، به حدی که پیش‌رفت کشور را سال‌ها به تعویق خواهد انداخت. اگر زورگویی شرم‌آور بیگانگان و دیپلماسی ارعاب و اسکات را هم به آن اضافه کنیم، کارد به استخوان خواهد رسید. پول برای کارهای زیربنایی بخواهند، باید به شرط و شروط سیاسی شاقی تن در بدهند؛ بخواهند راه‌آهن بسازند، باید با «حوزه‌های نفوذ» دوستان ما مطابقت کند؛ بخواهند تفنگ بخرند، باید به سه برابر قیمت بازار از دولت خارجی دوست خریداری کنند؛ بخواهند فرد خارجی مجربی را برای کمک به پیش‌رفت خود استخدام کنند، باید از دولت کوچکی باشد، یا نشان بدهد از قماش بزدل بی‌کفایتی است که آلت منافع بی‌گانه می‌شود؛ و حتی اگر از دولت کوچکی باشد، نباید عده‌ی آن‌ها به اندازه‌ای برسد که بتوانند کار مهمی صورت بدهند. بی‌گمان در این روزهای بازارگرمیِ اصول انسانی و مودت جهانی، سرزمین کورش به روزگار منحوسی دچار آمده است. اما اگر کسی به گدایی افتاده و تن به قضا سپرده باشد، آیا مجازیم به ناحق لگدی هم نثار او کنیم؟»

اختناق ایران، روایت یک آمریکایی(مورگان شوستر) از تلاش و کوشش ایرانیان برای رسیدن به حقوق، آمال و آرزوهایشان است؛ ایرانیانی که قرن نوزدهم برایشان خوشایند نبود. شاهان اولیه قاجار مانند آقامحمدخان و مظفرالدین شاه هرچند که بر اساس الگوی سنتی پادشاهی ایرانی، شاهان ضعیفی به شمار نمی آمدند، اما با تلاقی تاریخ ایران با قدرت های اروپایی به خصوص روسیه و انگلستان، نتوانستند پاسخگوی مصائب و مشکلات جدیدی که صحنه توازن قدرت بین المللی را تغییر داده بودند باشند. انقلاب مشروطه به دنبال ایجاد نظام جدیدی برای پاسخ و واکنش مطلوب به همین تغییرات جدید بود. اوضاع مالیه ایران در هیچ دوره ای از زمان قاجار و حتی سلسله های قبل تر آن سر و سامانی نداشت. با وجود اینکه قدرت های اروپایی توانسته بودند با ایجاد نظام مالی جدید، دخل و خرج خود را مدیریت کنند، ایران همچنان با مشکل کسری بودجه و بی پولی روبه رو بود. مجلس دوم برای ساماندهی اوضاع نابسامان مالیه ایران اقدام به استخدام چندین مستشار آمریکایی به ریاست مورگان شوستر کرد. مسئله جالبی که این کتاب برای من روشن کرد، میزان اختلاف قدرت، میان کشورهای اروپایی و دیگر سرزمین ها بود که با تصور ما در امروز تفاوت های زیادی دارد. قوام تمامیت ارضی و اقتدار دولت مرکزی ایران در قرن ١٩ و ٢٠ بسیار با هم تفاوت داشت. در آن دوره دولت های خارجی به خصوص روسیه در بدیهی ترین حقوق ایران نیز دخالت می کردند که اولتیماتوم برای اخراج شوستر یکی از آن ها بود. در واقع نقش عامل خارجی در عدم موفقیت مشروطه بسیار چشمگیر است. روس ها تلاش زیادی برای رسیدن به آب های آزاد می کردند و سیاست بریتانیا نسبت به ایران نیز در جهت حفظ جواهر خود یعنی هند بود. در این زمان بحران مراکش نیز بر سرنوشت ایران تاثیر گذاشت. انگلیسی ها که به اختلافات خود با فرانسویان پایان داده بودند، در اواخر قرن١٨ و اوایل قرن١٩ نسبت به افزایش قدرت و نفوذ آلمان ها به شدت احساس خطر می کردند. به همین دلیل دست روسیه را در ایران بیشتر باز گذاشتند تا مبادا اهرم قدرت روسیه را برای مقابله با آلمان از دست بدهند. مسائل بسیاری مانند احداث راه آهن نیز منوط به درگیری های خارجی بود. ایران خط آهنی به خود ندیده بود، مبادا که روس و انگلیس امتیازی سوق الجیشی به دست بیاورند یا از دست بدهند. شوستر با این که فقط حدود ٨ماه امور مالیه ایران را بر عهده داشت، اما نسبت به پیشینیان خود بسیار کارآمدتر عمل کرد. خود او دلیل اصلی این اتفاق را به دست آوردن اعتماد مجلسیان به خاطر عزم و جدیت خودش در امور و روی خوش نشان ندادن به درخواست ها یا اعمال غیر منطقی نیروهای خارجی و عوامل مرتجع یا زیاده خواه داخلی می داند. شوستر وضعیت خزانه داری ایران در آن زمان را قرون وسطایی توصیف می کند. او قبل از سفر به ایران برای آشنایی بیشتر با آن، کتاب ادوارد براون درباره انقلاب مشروطه را خوانده بود. از جمله گروه هایی که برای آمریکایی ها بسیار ایجاد دردسر می کردند، بلژیکی هایی بودند که امور گمرکات را بر عهده داشتند. بسیاری از افراد والامقام در آن دوره، عطش شدیدی برای پولی که یا نبود یا اگرم بود، به خاطر فساد یا منافع شخصی حیف و میل می شد داشتند.

بهتر انتخاب کن، بهتر بخوان

اختناق ایران

اختناق ایران