یادداشت زهرا

         «خوابیده ام و سرم روی زمین است که بوی کباب به مشامم میرسد. شک میکنم و دوباره بو میکشم. دهانم پر آب می شود. آرام سر برمیگردانم که یکهو وحشت برم میدارد. یکی دارد می سوزد. زمانی آدمی بوده که حالا سر و ته اش را زده اند...»
کتاب پر است از این دست روایت ها، روایت هایی پر از جزئیات، دقیق و گاهی دلخراش. نویسنده تلاش کرده یکی از عملیات های مهم جنگ 8 ساله ایران و عراق را به گونه ای روایت کنه که خواننده با تصویرسازی خودش رو به جای راوی و در اون محیط حس کنه و الحق هم که موفق بوده. 
در مورد محتوای کتاب نکته ای که در این کتاب نظرم رو جلب کرد علت حضور رزمندگان در جنگ هست، وقتی کتاب جلو میره و جنگ و درگیری شدت میگیره آدم از خودش میپرسه که چرا؟ چرا باید ادما اون محیط رو تحمل کنن و ازش فرار نکنن، اگر فردی بدون داشتن پیشینه ذهنی از فضای جبهه و رزمندگان ایرانی در اون سال ها کتاب رو بخونه آیا میتونه بفهمه بعد از اتمام عملیات چرا شخصیت ها مایل به برگشتن به اون فضا هستن؟ این تمایل به برگشت و ادامه جنگ رو چه چیزی ایجاد کرده؟ عشق به رفقا در حالی که رفقا یکی یکی دارن کشته میشن؟ عشق به وطن؟ یا چیزی فراتر از این ها؟
به نظرم یکی از اصلی ترین چیزهایی که در این کتاب مغفول مونده و به نظرم نویسنده به عمد ازش صحبتی نمیکنه همین در نظر گرفتن علت هاست و در طول روایت یک خطی داستان حتی بهش اشاره ای هم نمیشه
با توجه به زمان نگارش این کتاب و فضای فرهنگی ایجاد شده در دهه 70 به نظر میرسه احمد دهقان هم مثل برخی از رزمندگان جنگ 8 ساله، خسته از روایت های قدسی و تک بعدی و کلیشه ای از جنگ تمایل پیدا کرده تا جنبه های دیگری از جنگ رو هم روایت کنه و تا این جای کار نمیشه به ایشون خرده ای گرفت اما شناخت فضای سیاسی و فرهنگی دهه 70 شمسی و بررسی تلاش های گسترده در اون دهه برای استحاله فضای جنگ و جبهه و حذف معنویت از روایت گری جبهه ها با شعار  «جنگ را واقعی روایت کنیم» باعث میشه تا به این اثر با دید خوبی نگاه نکنم چرا که اون رو بازی در زمین فضای رسانه ای ایجاد شده بر علیه معنویت جنگ در اون دهه میبینم. 
البته میشه گفت جریان استحاله گر دهه 70 با ورود به موقع سایر نویسندگان که خودشون تجربه حضور در جبهه و جنگ رو داشتند، نتونست به نتیجه دلخواهش برسه و در دهه های بعدی ما شاهد روایت های دقیق تری از فضای جنگ 8 ساله هستیم که سعی کردند تمام جنبه های مادی و معنوی جنگ رو در کنار هم روایت کنند.
 حالا که حدود دو دهه از دوران نوشتار این کتاب میگذره و شکست جریان فرهنگی ذکر شده وجود آثاری همچون سفر به گرای 270 درجه رو برای تکمیل روایت گری جنگ و مشخص کردن وجوه مختلف اون ضروری میدونم و میتونم به افرادی که به ژانر دفاع مقدس علاقه مند هستند توصیه کنم حتما در کنار کتاب های معروف این فضا، تورقی هم بر روی سفر به گرای 270 درجه داشته باشند.