یادداشت ناصر حافظی مطلق

        اثر انتظار 
The Expectation Effect
 
1) 
"اثر انتظار" (The Expectation Effect) کتابی است نوشته‌ی "دیوید رابسون" (Davis Robson) در سال 2022 میلادی که در سال ۱۴۰۲ توسط "میلاد رستگاری فرد" ترجمه و در انتشارات "سایلاو" به چاپ رسیده است. "اثر انتظار" یک فرضیه علمی است که ادعا می‌کند مغز انسان به‌عنوان یک ماشین پیش‌بینی بر مبنای تجربه پیشینی و داده‌های دریافتی درونی و بیرونی و شرایط محیطی، دست به پیش‌بینی زده و روایتی از رویدادهای پیشِ رو می‌سازد. بر این اساس دست‌کاری در این موارد در صورت امکان، می‌تواند روایت نهایی را تغییر داده و جهت‌دهی کند. ازآنجاکه ساختار مغز انسان ثابت و صلب نیست و انعطاف‌پذیری دارد، این امکان مهیا است که سوگیری مغزی را برای تولید روایت دلخواه تغییر داد و البته باید مدنظر داشت که بسیاری از عوامل دیگر هم در این سوگیری دخالت دارند و "اثر انتظار" به‌تنهایی امکان معجزه ندارد. همین نکته وجه تمایز اصلی "اثر انتظار" از ادعاهای غیرعلمی و شبه‌علمی مانند "انرژی‌درمانی"،"راز"، "کارما"،  "معجزه شکرگزاری" و ... است.  
 
2) 
کلمه انتظار در "اثر انتظار" بیشتر در معنای "توقع" به‌کاررفته تا "صبر" و باید به این نکته دقت داشت. "اثر انتظار" نام‌هایی دیگری مانند "اثر توقع (Expectancy Effect)، "اثر اُدیپ" (Oedipus Effect) و "پاسخ‌های معنایی" (Meaning Responses) هم دارد. "دیوید رابسون"، نویسندۀ کتاب، که شغل اصلی‌اش روزنامه‌نگاری است، در این کتاب تلاش بر این داشته که مهم‌ترین شواهد علمی در مورد "اثر انتظار" را جمع‌آوری کرده و بر مبنای آن راهکارهایی برای بهبود شیوۀ تفکر و روش نگریستن به رویدادهای زندگی ارائه دهد. به نظر می‌رسد برخی از ادعاهای او نیازمند پژوهش و موشکافی بیشتر باشد و البته این نکته از ارزش کتاب نمی‌کاهد. 
 
3) 
رئوس مباحث کتاب "رابسون" گذشته از تصویرسازی خط‌مشی اصلی "اثر انتظار"، مواردی مانند "دارونما" (Placebo)، "زهرنما" (Nocebo)، ریشه‌های وحشت عمومی و مسری، رویکردهای ذهنی صحیح به تندرستی و تناسب‌اندام، مواجهه با استرس و تبدیل آن به قدرتی سازنده، اراده و "اثر پیگمالیون" (Pygmalion Effect)، نبوغ به‌مثابه بازتعریفی تلقینی و شیوۀ مواجهه با کهن‌سالی است. "رابسون" در تمام این موارد و با استناد به پژوهش‌های علمی مدعی است که با استفاده از "اثر انتظار" می‌توانیم شرایط را به نفع خودمان تغییر دهیم.  
 
4) 
یکی از مهم‌ترین توصیه‌های او در بخش "کلام آخر" کتاب عبارت است از "از بیرون به خودتان بنگرید". ردپای این جمله را می‌توان در مهندسی معکوس تاریخی تا فلسفه رواقی رومی پیدا کرد. نگاه از بیرون به خود و به صورت‌بندی دیگر: نگاه از ارتفاع بالاتر به وقایع و یا نگاه از بعدی بالاتر به هندسه زندگی و زیستن. این نگاه جزء را در جایگاهی نزدیک به ادراک کل خواهد قرار داد و نتیجۀ چنین نگاهی، درک ناچیز بودن تمام چیزهایی است که پیش‌ازاین عظیم و سهمگین پنداشته می‌شدند. به اعتقاد "رابسون"، نگاه از بیرون به خود سبب‌ساز یافتن راه‌حل‌های مناسبی خواهد شد که یاریگر برخورد با مشکلات و مصائب شخصی و اجتماعی است. یافته‌های نوین علوم اعصاب تأیید می‌کند که مغز انسان توان چنین نوعی از نگریستن را دارد و با تمرین و تکرار مداوم می‌توان این مهارت را ارتقاء بخشید.