یادداشت احمد خلیلی

        این کتاب را امروز به پایان رساندم. 

بعد از مطالعه این کتاب تنها یک سؤال ذهن مرا به خود مشغول کرده است:
«چگونه عللی -اعم از مادی و معنوی- دخیل هستند، تا یک کشور اروپایی ادامه حياتش را وابسته به استعمار کشورهای دیگر بداند؟» 

این سؤال از این جا نشأت گرفت، که گویا استعمار دیگر کشورها پدیده‌ای بدیهی برای کشورهای اروپایی به شمار می‌رفته است. این بداهت از کجاست؟