یادداشت 🎭 🎬 محمد رضا خطیب 🎭📚

        آخرین یادداشت سال ۱۴۰۳ 

"تبديل اوضاع بربريت و تکميل لوازم تمدن و تربيت در هيچ مملکت ممکن نخواهد شد مگر به ايجاد سه چيز، که اصول "سيويليزاسيون" و ترقی و تمدن می باشد و اگر يکی از آنها قصور داشته باشد تمدن ناقص است. اول مدرسه... دوم روزنامه .. سيم تئاتر ..."

این جمله در سال ۱۲۸۷ شمسی در یکی از روزنامه های دوران قاجار به چاپ رسیده. 
این جمله یکی از دستاوردهای سفر ایرانی ها به اروپا و دیدن پیشرفت های دنیای غرب بود . در دوره قاجار و مخصوصا بعد از شکست های عجیب ایران از روسیه در دوره فتحعلیشاه و از دست رفتن نیمی از مملکت ، بزرگان ایران به دنبال دلیل این شکست ها گشتند . می‌خواستند ببینند که چی شد که ما اینطوری از روسیه شکست خوردیم. 
برای همین تصمیم گرفتند به همت عباس میرزای قاجار و بعد ها امیر کبیر ، به اروپا سفر کنند و دلیل این که چرا ایرانی ها عقب موندند و غرب پیشرفت کرد رو پیدا کنند. 

نتیجه ش شد همین چند جمله بالا که در روزنامه هم چاپش کردند. 

تئاتر از قدیم در اروپا جایگاه والا و ویژه ای داشته . جایی بوده که در اون اعتراض می‌کردند، قصه می‌گفتند و سرگرم می‌کردند. چیزی که در ایران تقریبا وجود نداشت. 
ایرانی هایی که به اروپا سفر کردند و از طریق ترجمه با درام های اروپایی آشنا شدند ، دیدند که از این طریق چقد خوب و راحت و بدون خطر میشه فرهنگ سازی کرد و مردم رو به تفکر واداشت. 
ترجمه آثار نمایشی غربی ، مخصوصا مولیر و شکسپیر و بعد از اون تلاش برای نوشتن نمایشنامه و نمایش دادن کاری بود که روشنفکران ایرانی لزوم اون رو در جامعه اون زمان به خوبی درک کردند و در راستای این هدف تلاش های زیادی هم انجام دادند. 

میرزا فتحعلی آخوند زاده یکی از همین متفکرین ایرانی بود که جبر زمانه و در نتیجه جنگ های ایران و روسیه در اونطرف ارس زندگی می‌کرد و به خوبی با اروپای متمدن و مخصوصا نمایشنامه نویسی در اون سوی مرزهای ما آشنا شده بود. آخوند زاده برای همین هدف و اینکه ما هم نمایشنامه و تئاتر خودمون رو داشته باشیم دست به نوشتن درام زد تا ما هم از این اصل تمدن ساز بی بهره نباشیم. 
حاصل این تلاش شد شش نمایشنامه و یک داستان کوتاه که به سبک غربی و اروپایی نوشته شده  که اولین نمایشنامه های به سبک اروپایی در شرق نام گرفتند. 
این مجموعه به زبان ترکی نوشته شده که به همت میرزا جعفر قراچه داغی ، به فارسی و تحت عنوان تمثیلات چاپ شده تا خواننده های ایرانی و فارسی زبان هم با این آثار آشنا بشند.

کتاب با توضیح مترجم در باب ترجمه این آثار و اهمیت سبک کمدی قلم زده که بسیار خوندنیه ‌‌ این که چرا کمدی رو باید جدی گرفت و کمدی چه کارکردی در جامعه داره . 
نصیحت و تقبیح و نفرین دیگه جواب نمیده اما هزل و تمسخر شاید بتونه بیشتر مانع زشتی ها بشه. 
در ادامه نامه نگاری های کوتاه آخوندزاده و  قراچه داغی رو آورده که اون هم خوندنی و جالبه. 

در ادامه میرسیم به متن اصلی که ۶ نمایشنامه و یک داستان کوتاهه. 
نمایشنامه ها کوتاه و جالبند. سبک آثار شبیه آثار مولیره و داستان موسی ژوردان و سرگذشت یک مرد خسیس که عملا نگاهی به آثار مولیر داره . 
فضای نمایشنامه ها کاملا ایرانیه.  همون تفکر ایرانی و همون مردم ساده و مسلمون و سنتی که اینبار در یک قالب غربی داره داستان شون بیان میشه. 
جذابیت ماجرا زمانی زیادتر میشه و البته کمی هم جای تاسف داره اینه که مکان نمایش ها در قره باغ و اونطرف مرزهای جدا شده ایران در عهدنامه ترکمنچای و گلستانه و مردم، تحت لوای حکومت روسیه در حال زندگی کردنند اما عادت و رفتار و گفتار و کردار کاراکترها همچنان ایرانی باقی مونده و گویی شما با مردمی در خاک تهران و اصفهان و مشهد و شیراز سر و کار دارید . 

ژانر همه نمایشنامه ها کمدیه و این کمدی به خوبی جا افتاده و این آثار رو خاص و جذاب کرده. شاید تنها نکته منفی نمایشنامه ها پایان اونها باشه که آخوندزاده  از زبان یکی از کاراکترها شروع به نصیحت بقیه میکنه که واقعا لزومی نداره . 
به نظر من اگر قرار بود نصیحتی انجام بشه باید در قالب همون داستان میومد و ما این حرفها و نصیحت ها رو از خوندن نمایشنامه یا دیدنش نتیحه می‌گرفتیم نه این که نویسنده بیاد و از زبان یکی از کاراکترها  ما زو نصیحت کنه. ( که بعضا با شخصیت اون کاراکتر هم همخوانی نداره،  فی المثل در یکی از نمایشنامه ها شخصیت منفی یک مرتبه شروع به نصیحت کردن تماشاگرها و کاراکتر ها میکنه ) .

در آخر هم یک داستان کمدی از دوره شاه عباس کبیر به عنوان یوسف شاه آورده شده که نگاهی به سنت های نمایشی قدیمی ایرانی داره .

در کل با مجموعه خوبی طرف هستیم که خوندنش رو شدیدا توصیه میکنم. نباید توقع داشت که با آثاری به بزرگی و صلابت آثار نمایشی غربی رو به رو باشیم اما با توجه به زمان خودش و حتی آثاری که تا به امروز در حوزه نمایش در ایران نوشته شده ، آثار قوی و خوبی هستند.  
امیدوارم این اثر رو حتی اگر شده برای آشنایی با ادبیات نمایشی دوره قاجار ، بخونید و لذت ببرید. 

سال نوتون مبارک 💥💥💥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🤩🤩