یادداشت ناصر حافظی مطلق

        جهان در آینۀ زبان

۱)
"جهان در آینۀ زبان" عنوانی است که مترجم برای ترجمۀ کتاب "Through the Language Glass" برگزیده است. عنوان فرعی کتاب عبارت است از: "چرا جهان در زبان‌های دیگر متفاوت به نظر می‌رسد؟" (Why the World Looks Different in Other Languages). "گای دوچر" (Guy Deutscher)، زبان‌شناس اسرائیلی، این کتاب را در سال 2011 میلادی نگاشته و برگردان فارسی آن در سال 1400 به ترجمۀ "رضا پیلواران" در "نشر علم" به چاپ رسیده است. 

۲)
کتاب پس از مقدمه دارای دو بخش است. بخش اول با عنوان "زبان به‌مانند آینه" شامل پنج فصل و بخش دوم با عنوان "زبان به‌مانند لنز" شامل چهار فصل است. مؤخره و پیوست ارزشمندی هم انتهای کتاب را مزین ساخته. "دوچر" بحث خود را از تقابل فرضیات مبتنی بر تأثیر ژنتیک و فرضیات مبتنی بر تأثیر فرهنگ بر زبان آغاز می‌کند و بر این باور است که نقش فرهنگ بر زبان بسیار پررنگ‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شود. او واژه‌های متناظر با رنگ‌ها را در برخی از زبان‌ها مورد مقایسه قرار می‌دهد و تفاوت را نه ناشی از تفاوت ساختار بینایی اشخاص، که ناشی از تأثیر فرهنگ‌های متفاوت می‌داند. 

۳)
"دوچر" معتقد است که زبان علاوه بر کارکرد همگانی آن نوعی حیات خصوصی هم دارد و در حقیقت نظامی از معلومات است که هر گویشور آن را در ذهن خود درونی کرده است. به همین دلیل زبان همگانی باید انطباق نزدیکی با زبان درونی داشته باشد و بر همین اساس، از پنجرۀ زبان می‌توان بخشی از درون بنای ذهن را مشاهده و کشف کرد. او بخش قابل‌توجهی از کتاب خود را به ارتباط میان زبان و تفکر اختصاص می‌دهد و ضمن واردکردن انتقادات جدی به فرضیه "سپیر- ورف"، نسخۀ ضعیف آن را قابل‌پذیرش می‌داند. البته ترجیح نویسنده این است که نام این نسخۀ ضعیف را "بوآس- یاکوبسن" بگذارد. 

۴)
نحو و جنسیت بحث دیگری است که "دوچر" در کتاب خود موردبررسی قرار داده و تفاوت زبان‌های متفاوت در مذکر، مؤنث یا خنثی دانستن اشیای مختلف و اثر آن در مفهوم‌سازی‌های گویشوران را نمونه‌ای از تأثیر زبان بر تفکر می‌داند. البته او درنهایت معتقد است که در این وادی پژوهشی ما همچنان در ابتدای راه هستیم و سال‌ها زمان لازم است که آزمایش‌های مناسب در این زمینه طراحی و اجرا شوند. او بر این باور است که نسبت فعلی ما با ذهن انسان مانند رهگذری است که از بیرون ساختمان فقط روشن یا خاموش شدن چراغ‌ها را می‌بیند و فقط گمانه‌زنی‌های مبهمی در مورد کاربری اتاق‌های مختلف دارد.