یادداشت مرتضی اسکویی

        کتاب حاضر شاید یکی از آن آثاری باشد که سخت بتوان درباره‌اش حرف زد. سراسر اثر، خواننده را با شوک و خشونت کلامی مواجه می‌کند و همین امر باعث می‌شود هر صفحه‌اش حس و حال خاص خود را داشته باشد. قلم بی‌نظیر روبر مرل اجازه نمی‌دهد کتاب را نیمه‌کاره رها کنید و هرچند شاملو نهایت تلاش خود را کرده تا با افزودن پاورقی‌هایی که گاه اراجیف به نظر می‌رسند متن را توضیح دهد، ترجمه در مجموع قابل تقدیر است.

یکی از نقاط ضعف جزئی کتاب، عدم ترجمه کامل درجات نظامی آلمانی است؛ این موضوع گاهی برای خواننده کمی گیج‌کننده می‌شود، اما دلیل آن روشن است: برخی درجات، مانند درجه‌ای بین سروان و سرگرد، منحصر به نظام ارتش نازی‌ها بوده و تطبیق دقیقی با دیگر نظامات ارتشی جهان ندارد.

کتاب مدعی است که اتفاقات روایت شده واقعی هستند و تا آنجا که می‌توان فهمید، حتی خود آلمانی‌ها نیز صحت آن‌ها را تأیید کرده‌اند. نکتهٔ قابل تأمل اما شخصیت جلاد مدرن داستان است؛ کسی که خود را تنها مجری دستورات می‌داند و نه مقصر. این نگاه، که امروز شاید کمی دور از ذهن باشد، در آینده نزدیک به یکی از چالش‌های اخلاقی و قضایی جهان بدل خواهد شد.

مسئله واضح است اما تصمیم‌گیری دشوار: یک جانی در دفاع از اعمالش می‌گوید «من فقط از دستورات اطاعت کردم». پرسش بنیادی کتاب این است که تا چه حد می‌توان چنین دفاعی را پذیرفت؟ مرل این پرسش را بی‌پرده در ذهن خواننده می‌کارد و او را وادار می‌کند میان وظیفه و مسئولیت اخلاقی تردید کند.

در مجموع، کتاب تجربه‌ای تکان‌دهنده است؛ اثری که هم از نظر زبانی و هم از نظر محتوایی چالش‌برانگیز است و پس از خواندنش، ذهن خواننده همچنان درگیر سوالات اخلاقی و فلسفی آن خواهد بود.