یادداشت محمدرضا شمس اشکذری

        «آخرین شیطان» را مصطفی مستور در برنامه اکنون معرفی کرد؛ نُه داستان از آیزاک زینگر، نویسنده لهستانی-آمریکایی و برنده جایزه نوبل. شاید در معرفی بهتر بود می‌گفتم نویسنده‌ی یهودی یا ییدیش؛ چون نوشته‌های زینگر، همه برآمده فرهنگ یهودیان شرق اروپا یا فرهنگ و ادبیات ییدیش است. زینگر حتی پس از مهاجرت به آمریکا نیز به زبان ییدیش و برای ییدیش زبانان می‌نوشت و بعد کمک می‌کرد که آثارش به انگلیسی نیز ترجمه شود.
در «آخرین شیطان»، غیر از داستان اول که از مجموعه متفاوتی انتخاب شده، بقیه داستان‌ها، همه در جامعه یهودی می‌گذرد و داستان‌ها پر است از مفاهیم و احکام دینی یهود و باورها، خرافه‌ها و فرهنگ یهودیان شرق اروپا.  عالمِ همه‌چیزتمامی که شیطان می‌خواهد فریبش دهد، گفتگوهای مردم درباره شیاطین، جادوگران و شبح و این قبیل غرایب، دختری که می‌خواهد عالم دینی شود (در صورتی که جایز نیست)، قدم‌های کوچکی که به سمت گناه برداشته می‌شود، دو داستان که خود شیطان روایت می‌کند، تصویرهای پراکنده‌ای از داستان‌های این مجموعه‌اند.
مقدمه کتاب و توضیحات مترجم در مورد کتاب هم بسیار برایم خواندنی بودند. بحثی در مورد ارتباط احکام شرعی و ادبیات و اینکه چگونه با شر و نافرمانی از ده فرمان، داستان آفریده می‌شود.
در کل، واقعاً خرسندم که با آیزاک زینگر آشنا شدم. در ذهنم، داستان‌های موپاسان، گاوا رانپو و صادق هدایت نزدیک‌ترین چیزها به «آخرین شیطان» هستند و به گمانم دوستداران این سه نویسنده، «آخرین شیطان» را نیز می‌پسندند.