یادداشت پیمان قیصری

        برای این نمایشنامه که ریویووهای خیلی خوبی نوشته شده و حرف بیشتری نمی‌مونه اما مدت‌ها پیش نمایشنامه‌ی زنان تروا نوشته‌ی ژان پل سارتر رو خونده بودم و دوست داشتم یک مقایسه بین نمایشنامه‌ی سارتر و اوریپید داشته باشم ولی چون مدت زیادی ازش می‌گذره این کار خطیر رو محول کردم به دوست عزیزم جناب «چت جی‌پی‌تی» و متن زیر اثر ایشون و ویرایش شده توسط منه. از اونجایی که می‌دونم نمی‌خونید یک جدول خلاصه ازش هم توی کانال تلگرام گذاشتم.

۱. زمینه‌ی تاریخی و سیاسی

اوریپید (۴۱۵ پیش از میلاد)

در میانه‌ی جنگ پلوپونزی (آتن علیه اسپارت). نمایشنامه در جشنواره‌ی شهر آتن اجرا شد، درست پس از قتل‌عام مردم جزیره‌ی «ملوس» به‌دست آتنی‌ها. اوریپید قصد داشت نقدی بر جنگ‌طلبی و خشونت آتن بنویسد.
لحن: اعتراض شاعرانه و تراژیک به بی‌رحمی فاتحان.

سارتر (قرن ۲۰، ۱۹۶۵)

در اوج جنگ الجزایر و استعمار فرانسه. سارتر با نگاهی اگزیستانسیالیستی و سیاسی، متن اوریپید را بازنویسی کرد. هدفش نقد استعمار، خشونت ارتش فرانسه و بی‌معنایی قدرت بود.
لحن: فلسفی، سیاسی و صریح.


۲. تمرکز و مضمون

اوریپید

نشان دادن رنج زنان و کودکان پس از جنگ. تأکید بر جبر سرنوشت و بی‌رحمی خدایان. روایت تراژدی در قالب اسطوره، اما با کارکردی هشدار دهنده برای شهر آتن.

سارتر

برجسته‌کردن قدرت انتخاب، مسئولیت انسانی و مقاومت. او خدایان را به حاشیه برد، چون در نگاه اگزیستانسیالیستی، سرنوشت در دستان انسان است. تأکید بر بی‌معنایی جنگ و بی‌عدالتی نظام‌های استعماری مدرن.


۳. جایگاه خدایان

اوریپید

نمایش با پوزئیدون و آتنا شروع می‌شود؛ آن‌ها درباره‌ی سرنوشت تروا گفتگو می‌کنند.
نقش خدایان: نیروهای بزرگ و مهیب که سرنوشت انسان‌ها را رقم می‌زنند.
انسان در برابر خدایان ناتوان است.

سارتر

خدایان کاملاً حذف یا بی‌اهمیت می‌شوند. سارتر نمی‌خواست نیرویی ماورایی را مسئول فجایع بداند؛ انسان‌ها خود مسئول خشونت‌اند. تأکید بر آزادی و انتخاب انسان حتی در شرایط اسارت.


۴. زبان و سبک

اوریپید

زبان شاعرانه، سرشار از مرثیه و سوگ. کُر (هم‌سرایان) نقش بزرگی دارد، هم در ایجاد فضای احساسی و هم در بیان پیام ضدجنگ. تراژدی بیشتر در سطح اسطوره‌ای و عاطفی بیان می‌شود.

سارتر

زبان خشک‌تر، فلسفی‌تر و معاصر. دیالوگ‌ها رنگ و بوی سیاسی و اگزیستانسیالیستی دارند. تأکید بر مناظره‌های عقلانی و سیاسی به‌جای سوگ شاعرانه.


۵. تصویر زنان

اوریپید

زنان قربانیان اصلی جنگ‌اند: هکابه، کاساندرا، آندروماخه. نمایش، صدای آن‌هاست در برابر فاتحان بی‌رحم. زنان بیشتر نقش «راوی رنج» دارند.

سارتر

زنان علاوه بر قربانی بودن، تبدیل به نماد مقاومت و اعتراض می‌شوند. آن‌ها نماینده‌ی «مردم استعمارزده» هستند. سارتر از زنان برای رساندن پیام سیاسی خود استفاده می‌کند.


۶. جهان‌بینی

اوریپید

سرنوشت‌باور: رنج گریزناپذیر است. جنگ بی‌رحم است، اما خدایان و تقدیر آن را رقم زده‌اند. تراژدی در پذیرش ناتوانی انسان نهفته است.

سارتر

اگزیستانسیالیستی: انسان آزاد است و مسئول انتخاب‌های خویش حتی در شرایط اسارت. رنج، نتیجه‌ی انتخاب‌های انسانی و نظام‌های سیاسی است، نه سرنوشت یا خدایان. تراژدی در آگاهی از مسئولیت انسان است.


۷. نتیجه و اثرگذاری

اوریپید

اثری تراژیک و شاعرانه که علیه جنگ هشدار می‌دهد. بیشتر با احساسات و همدلی تماشاگر کار می‌کند.

سارتر

اثری سیاسی و فلسفی که علیه استعمار و خشونت مدرن می‌شورد. بیشتر با استدلال و ایدئولوژی تماشاگر را به فکر وامی‌دارد.


در یک جمله:
«زنان تروا»ی اوریپید مرثیه‌ای است بر ویرانی و رنج زنان پس از جنگ، در حالی‌که «زنان تروا»ی سارتر بیانیه‌ای سیاسی–فلسفی علیه استعمار و خشونت انسان علیه انسان است.