یادداشت محمدقائم خانی

        راستش خیل وقت است که خوانده‌ام جنگ و صلح را، اما نمی‌دانستم چه بنویسم درباره‌اش.

حالا هم فقط همان نکته ای را می‌نویسم که خیلی از منتقدین پیش از این گفته‌اند:
با «جنگ و صلح، رمان تمام شد.» 

یعنی هرچه که در فرم رمان بوده، در این نقطه تمام قوایش مجموع شده و به صورت تفصیلی یا اجمالی، ظاهر شده است. بعد از این، تمام رمان‌ها به فعلیت رساننده بخشی از این قوا هستند، یا تنها بسط دهنده آنچه پیش از این وجود داشته اما فرصت ترکیب و تکرار نیافته بوده است.

بعد از جنگ و صلح، حتی نویسندگان همه شاهکارها، درون همین دریاچه شنا می‌کنند.
کسی افقی گشوده‌تر از جنگ و صلح را تا به حال ندیده است.