یادداشت ناصر حافظی مطلق

        تبصره‌ی 22 
Catch-22

1)
"تبصره‌ی 22" (Catch-22) نام داستان بلندی است از نویسنده‌ی آمریکایی؛ "جوزف هلر" (Joseph Heller)؛ که در سال 1961 میلادی نگاشته شده است. این کتاب در کنار دو داستان بلند دیگر یعنی "سلاخ‌خانه‌ی شماره‌ی پنج" (Slaughterhouse-Five)  نوشته‌ی "کورت ونه‌گات" (Kurt Vonnegut) و "برهنه‌ها و مرده‌ها" (The Naked and the Dead)  نوشته‌ی "نورمن میلر" (Norman Mailer) از سردمداران ادبیات آمریکایی ضد جنگ به شمار می‌رود. 
در سال 1970 میلادی یک فیلم سینمایی با اقتباس از کتاب "تبصره‌ی 22" و با همین نام توسط کارگردان آمریکایی؛ "مایک نیکولز" (Mike Nichols)؛ ساخته شد. اقتباس دیگری نیز به شکل یک مجموعه‌ی تلویزیونی با همین نام و با کارگردانی و هنرنمایی "جرج کلونی" (George Clooney) ساخته شده است. 

2)
به‌واسطه‌ی تأثیر زیاد این کتاب بر فرهنگ و ادبیات انگلیسی، عبارت  "Catch-22" با الهام از مفهوم آن در داستان، وارد زبان انگلیسی شد و مفهوم آن وضعیتی است که انجام کاری نیازمند انجام کار دیگری باشد که خود نیازمند انجام کار اول است. به عبارت بهتر برای انجام کار A باید اول کار B انجام شود اما برای انجام کار B باید اول کار A را انجام داد. یک مثال ساده‌ی وضعیت "Catch-22" این است که برای استخدام باید سابقه‌ی کاری مرتبط داشت اما برای کسب سابقه‌ی کاری مرتبط باید ابتدا در جایی استخدام شد. 

3)
در میان گفتگوهای بی‌نظیر و هجوآمیز کتاب، شاید گفتگوی "ستوان نیتلی" (Nately) نوزده‌ساله با پیرمرد صدوهفت ساله‌ی ملحد ایتالیایی یک شاهکار تمام‌عیار محسوب شود: 

نیتلی با حس پیروزی و غرور گفت: "چون بهتره آدم ایستاده بمیره تا زانوزده زندگی کنه، حتماً این رو قبلاً هم شنیدی".
پیرمرد خیانت‌پیشه که دوباره لبخند به لبش افتاده بود، کیفور شد: "بله، البته که شنیده‌م. ولی گمونم برعکس گفتیش. آدم بهتره ایستاده زندگی کنه تا زانوزده بمیره. حکمتش این جوریه."

4)
داستان  "تبصره‌ی 22" که یکی از شاهکارهای ادبیات طنز تلخ (Black Comedy) به شمار می‌رود، به توصیف خیالی وقایعی در جنگ جهانی دوم و در کشور ایتالیا می‌پردازد که یک گردان از نیروی هوایی ارتش ایالات‌متحده‌ی آمریکا در حال نبرد با نظامیان آلمان هیتلری است. قهرمان داستان سروان خلبانی است به نام "یوساریان" (Yossarian) که بعد از نزدیک به هفتاد مأموریت پروازی از جنگ به تنگ آمده است و به دنبال راهی برای ترخیص از نبرد می‌گردد. شخصیت "یوساریان" در آن دوران به‌اندازه‌ای موردتوجه قرار گرفت که در تظاهرات ضد جنگ ویتنام در دهه 60 میلادی معترضان شعارنوشته‌هایی حاوی متن "یوساریان زنده است" در دست داشتند. "هلر" سی‌وسه سال پس از نوشتن کتاب "تبصره‌ی 22" و در سال 1994 در داستان بلند "Closing Time" دوباره پای "یوساریان" را به ادبیات باز کرد و درنهایت بااینکه "جوزف هلر" در سال 1999 درگذشت اما ظاهراً قهرمان اثر او یعنی "یوساریان" هیچ‌وقت نخواهد مرد.
کتاب "تبصره‌ی 22" در سال 1394 توسط احسان نوروزی ترجمه شد و در "نشر چشمه" به چاپ رسید. ترجمه‌ی دیگری از این کتاب هم توسط "حسن افشار" صورت گرفته و در "نشر ماهی" در حال انتشار است.