یادداشت

        از تکرار ویژگی‌های قلم یوسا و جذابیت‌های روایی کارهایش از جمله این اثر، اجتناب می‌کنم. آثار یوسا علاوه بر همه ویژگی‌هایی که گفته می‌شود، پنجره‌‌ای هستند به موقعیت‌های تاریخی بسیار مهم آمریکای جنوبی. در پایان هرکدام، خواننده در جایگاه خدایی قرار می‌گیرد که به تمام زوایا و خفایای یک موقعیت تاریخی آگاه است. در واقع به بینشی دست پیدا می‌کند که شاید با ساعت‌‌ها ورق زدن اسناد تاریخی و نیز جستجو به تنهایی، نمی‌توانست به آن برسد‌. در روزگار سخت، یوسا پا را نیز از این فراتر نهاده و درک خواننده را از موقعیت تاریخی مورد نظر در زمان و مکان امتداد می‌دهد. او این کار را نه در متن روایت بلکه در حاشیه آن به انجام می‌رساند. همانجایی که به خواننده اشاره می‌کند که آن موقعیت تاریخی ویژه در گواتمالا، چگونه سال‌ها بعد در جایی چون کوبا سرنوشت مردمان را به گونه‌ای تغییر داد که تا به امروز نیز همچنان ادامه دارد. من فکر می‌کنم دقیقا به همین دلیل این کتاب جایگاه آخرین اثر یوسا را به خوبی پر کرده است. اگرچه بدایت روایی و داستان‌پردازی‌اش به اندازه دیگر آثار وی درخشان نیست اما هدف بزرگتر آن، یعنی همان دورنمایی که یوسا هربار برای آن پنجره می‌سازد، این بار با دقت بیشتری به هدف خورده است.
در پایان این ماجرا عمیقا دلم خواست که ما در خاورمیانه نیز کسی را داشتیم که این گونه آگاه به واقعیت‌های موجود باشد‌ و ما را با چنین عمقی با حوادث، زمینه‌ها و پیامدهای آنان آشنا کند.