یادداشت حامد صاحبی

        بسم الحق؛
۱. مضمون بعضی از رمان‌ها را می‌شود در یک واژه خلاصه کرد. واژه‌ی مورد نظر من برای این رمان «خودباختگی» است. خودباختگی یک فرهنگ، یک تمدن و یک شخص در مقابل فرهنگ و تمدن و اشخاص بیگانه.

۲. اگر می‌خواهید بفهمید جهان غرب با چه ابزارها و شیوه‌هایی ملت‌ها و تمدن‌های سنتی را مقهور و مغلوب خود ساخت، این رمان و جلد اول آن (همه‌چیز فرو می‌ریزد) را بخوانید و به‌طور ویژه به قدرت شگفت‌انگیز دین پی ببرید.

۳. حتی خود نویسنده (که آفریقایی‌تبار است) در شیوه‌ی روایت، متأثر از رمان‌های غربی است. با همان توصیف‌های بیجا و خسته‌کننده که مرد می‌خواهد خواندنشان و پرت نکردن کتاب از پنجره به بیرون.

۴. آخر رمان ماسمالیزه شده. هم توسط دوستان زحمتکش ممیزی (شاید هم مترجم) و هم توسط خود نویسنده.

۵. در کل برای درس «بومی‌نویسی» و معرفی فرهنگ خودی به دیگران از طریق داستان، سرمشق بدی نیست.